نیم‌فاصله و کیبورد فارسی برای انواع موبایل‌، تبلت و کامپیوتر

نیم‌فاصله و سه قانون ساده‌ی نوشتن در موبایل و تبلت و کامپیوتر

اشاره: آن‌چه می‌خوانید، راهنمایی است که بر پایه‌ی مطلبی که ۱۱ سال پیش در خوابگرد قدیم منتشر کرده بودم تنظیم شده است. آن مطلب در این سال‌ها بی‌شماربار در اینترنت بازنشر شده و به هر طرف سر بچرخانی نشانی از آن می‌بینی. حالا دیگر ویندوزهای جدیدتر هم به بازار آمده و استفاده از سیستم‌های عامل دیگر هم در کامپیوترها گسترده شده است. افزون بر این، استفاده از گوشی‌های هوشمند هم بسیار فراگیر شده و همگان در انواع شبکه‌های مجازی در حال نوشتن  هستند. با این اوصاف و از سؤال‌هایی که این‌جا و آن‌جا در مورد نیم‌فاصله و قواعد فنی تایپ کردن از من می‌کنند معلومم شده که جای یک راهنمای جدیدِ ساده و کاربردی و تقریباً جامع در این زمینه خالی است. بنابراین آن مطلب را گسترش دادم تا بشود این که می‌خوانید. در این راهنما، روش ایجاد نیم‌فاصله در گوشی‌ها و تبلت‌های اندرویدی، آیفون‌ها و آیپدها، انواع ویندوزها، سیستم‌ عامل مکینتاش و سیستم عامل لینوکس به اضافه‌ی دو سه نکته‌ی آموزشی دیگر به زبان ساده آمده است. اگر به کارتان آمد، آن را برای دیگران هم بفرستید.

مقدمه: این یادداشت هیچ ربطی به موضوع ویرایش و شیوه‌ی نگارش و رسم‌الخط و… ندارد. هنوز هستند کاربران بسیار زیادی که مقدماتی‌ترین الفبای فنی نگارش در کامپیوتر و موبایل و برای وب را نمی‌دانند. بسیارند کسانی که هنوز از من می‌پرسند چگونه می‌توانند «نیم‌فاصله» ایجاد کنند یا اصلاً «نیم‌فاصله» یعنی چه؟ نقطه‌گذاری درست یعنی چه؟ مگر پرانتز و گیومه گذاشتن هم شیوه‌ی خاصی دارد؟ در این یادداشت آموزشی، بدون وارد شدن به موضوع رسم‌الخط و ویرایش، الفبای فنی نگارش در موبایل و تبلت و کامپیوتر و برای وب را به «ساده‌ترین» زبانی که بلدم می‌نویسم.

نیم‌فاصله چیست؟
برای ایجاد فاصله میان کلمات، ما از کلید Space استفاده می‌کنیم که به آن اصطلاحاً می‌گوییم «فاصله». اما یک نوع فاصله هم برای ما فارسی‌‌نویسان هست که به آن می‌گوییم «نیم‌فاصله» یا «فاصله‌ی مجازی» یا «فاصله‌ی جامد»، که در کامپیوترها (ولپ‌تاپ‌ها) با زدن هم‌زمان دو کلید Shift و Space ایجاد می‌شود. استفاده‌ی هم‌زمان از این دو کلید، بدون این که از نظر ظاهری میان دو کلمه فاصله ایجاد کند، باعث می‌شود این دو کلمه به هم نچسبند. در غالب ویندوزها «نیم‌فاصله» یا همان Shift + Space عمل نمی‌کند که به آن هم می‌رسیم.

دقیق‌تر بگو نیم‌فاصله چیست؟
معمولاً «فاصله» را میان هر دو کلمه‌ی مستقل ایجاد می‌کنیم، مثل همین فاصله‌هایی که بین کلمات این سطر می‌بینید. اما برخی کلمه‌ها هستند که از چندپاره تشکیل شده‌اند ولی در مجموع یک کلمه محسوب می‌شوند، مثل «می‌شود»، «رفته‌اند»، «دست‌ها»، «همه‌ی» یا همین کلمه‌ی «نیم‌فاصله». اگر دقت کنید، می‌بینید که مثلاً کلمه‌ی «می‌شود» از دو بخش «می» و «شود» تشکیل شده، ولی برای ایجاد فاصله میان آن‌ها از  Space استفاده نشده است. به عبارت ساده‌تر، این دو بخش هم جدا هستند و هم کنار هم نشسته‌اند چون از  نیم‌فاصله برای ایجاد فاصله میان آن‌ها استفاده شده است.

چه فایده‌ای دارد؟
وقتی میان اجزای یک کلمه به جای فاصله از نیم‌فاصله استفاده کنیم، هم ظاهر متن‌مان زیباتر می‌شود و از شلختگی پرهیز کرده‌ایم و هم اتفاق بزرگی برای ماشینی به نام کامپیوتر می‌افتد که تقریباً از آن غافل‌ایم. کامپیوتر هر کلمه‌ای را که با Space از دیگری جدا شده باشد، یک واحد مجزّا حساب می‌کند، ولی اگر در میان این کلمه از «نیم‌فاصله» استفاده شده باشد، همه‌ی آن را یک واحد مجزا محسوب می‌کند.

اگر مایل نیستید متن‌تان از نظر ظاهری زیبا و منظم به نظر برسد و این خاصیت کامپیوتر هم برایتان مهم نیست، به این نکته توجه کنید که نمایش نوشته‌های شما در محیط اینترنت کیفیتی نسبی دارد. اگر خود را به‌مرور مقید کنید که «فاصله» و «نیم‌فاصله» را به‌جا استفاده کنید، می‌بینید که پایان سطرهای نوشته‌ی شما در وبلاگ یا سایت یا هر صفحه‌ و گروه و کانال‌تان در شبکه‌های مجازی این‌قدر آشفته نمی‌شود. همین الان نگاهی به متن‌های دور و بر خود در گوشی یا کامپیوتر بیندازید. می‌بینید که «می» فعل‌های مضارع در انتهای سطرها جدا افتاده یا مثلاً کلمه‌ای در پایان سطر آمده و «ها»ی جمع آن افتاده اول سطر پایین و… در حالی که اگر این فاصله‌ها به «نیم‌فاصله» تبدیل شوند، اجزای کلمه‌های واحد در هر شرایطی کنار هم می‌ایستند، بدون که به هم چسبیده باشند.

مهم‌ترین موارد کاربرد نیم‌فاصله چیست؟
ـ «می» و «نمی» افعال مضارع: می‌شود، می‌رود، می‌خورد، می‌زنند، می‌گویند، نمی‌توانند و…
ـ «ها»ی جمع: دست‌ها، گفته‌ها، خط‌های، آموزش‌های، تهرانی‌ها و…
ـ پسوند فعل‌ها: خورده‌ام، برده‌ای، داده‌ایم، شسته‌اند، کرده‌اید و…
ـ «ی» اضافه: برنامه‌ی، نقشه‌ی و…
ـ بسیاری از کلمه‌‌هایی که از دو یا چند جزء تشکیل شده‌اند: حرفه‌ای، دیوانه‌وار، سیل‌آسا، زشت‌تر، خوشگل‌ترین، زرینه‌فام، لاله‌گون، ریخته‌گری، بهره‌مند، رئیس‌جمهور، خاتم‌کاری، گلیم‌بافی، قانون‌مداری، بین‌المللی، تفاهم‌نامه و…

موبایل و تبلت من نیم‌فاصله ندارد، چه کنم؟
اگر گوشی یا تبلت شما اندرویدی است، بهترین کار نصب کیبورد حرفه‌ای گوگل است:
دانلود اپلیکیشن Google Keyboard از گوگل‌پلی
دانلود اپلیکیشن Google Keyboard از بازار

پس از نصب و اجرای اپلیکیشن Google Keyboard، قدم‌به‌قدم یاد می‌گیرید که چگونه این کیبورد را در تنظیمات گوشی‌تان فعال کنید. اگر پیش از این کیبوردهای متفرقه‌ای نصب کرده باشید، می‌دانید که در بخش Language and Input می‌توانید هرکدام از آن‌ها را برای استفاده انتخاب کنید.

در اولین اقدام لازم است در تنظیمات Google Keyboard به بخش Language بروید و گزینه Persian را فعال کنید تا امکان تایپ به زبان فارسی در گوشی‌تان فعال شود. از این پس هنگام تایپ می‌توانید با لمس دکمه‌ی کره‌ی زمین، بین زبان فارسی و انگلیسی یا سایر زبان‌هایی که انتخاب کرده‌اید سوییچ (حرکت) کنید.
حروف الفبا و زبان فارسی در کیبورد گوگل به‌خوبی پشتیبانی می‌شود. شما در این کیبورد حتا امکان استفاده از نیم‌فاصله و نوشتن علامت تنوین و حرکات فتحه، کسره و ضمه را هم دارید. در تنظیمات Google Keybaord امکان فعال و غیرفعال کردن ویژگی‌ها و گزینه‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

در Preferences می‌توانید ویبره و صدای هنگام تایپ کلمات را غیرفعال کنید یا از برنامه بخواهید در تایپ انگلیسی حرف اول کلمه‌ی اول هر جمله را به صورت بزرگ بنویسد.

اگرچه کیبورد گوگل به‌صورت پیش‌فرض از طراحی متریال استفاده می‌کند، در Appearance & Layouts تم‌های قدیمی این کیبورد نیز قرار داده شده تا در صورت تمایل بتوانید از آن‌ها استفاده کنید. Gesture typing یا همان Swyping امکانی است که با فعال کردن آن دیگر برای تایپ کلمات نیازی به برداشتن انگشت نیست و تنها با کشیدن انگشت روی دکمه‌ها کلمه موردنظر تایپ می‌شود. البته این ویژگی تنها برای زبان انگلیسی کار می‌کند.

گزینه‌های بخش Text Correction می‌توانند با پیشنهاد و تصحیح کلمات در حال تایپ، راحتی و سرعت بیشتری برای شما به ارمغان بیاورند. سرانجام در بخش Advance نیز گزینه‌های اضافه دیگری مثل تعیین مدت زمان ویبره و نمایش حروف روی کیبورد در اختیار شما قرار می‌گیرد.

در آخرین نسخه‌ی این کیبورد امکانات دیگری نیز در اختیار شما قرار گرفته است. از جمله:
ـ امکان تغییر ارتفاع صفحه‌کلید از طریق تنظیمات
ـ اضافه شدن گزینه‌ای برای نمایش حاشیه دکمه‌ها و برداشته شدن تم‌های holo
ـ اضافه شدن حالت استفاده‌ی یک دستی
ـ‌امکان افزودن نمادها با لمس طولانی بر روی دکمه‌ها
ـ تجربه‌ی کاربری جدید پس از اولین اجرا
ـ‌امکان حذف پیشنهاد‌ها در نوار پیشنهادهای صفحه‌کلید با لمس طولانی و کشیدن
ـ حذف کلمات انتخابی با به سمت چپ کشیدن (سوایپ) دکمه‌ی حذف
ـ دسترسی سریع‌تر به پد عددی و شکلک‌ها (emoji)

برای آشنایی با این جزئیات و به‌خصوص روش کم و زیاد کردن ارتفاع این کیبورد به دلخواه خود این لینک و این لینک را ببینید.

کیبورد برای آیفون و آیپد
پیشنهاد مؤکّد من خرید کیبورد حرفه‌ایِ یک‌دلاریِ فارس‌تپ FarsTap است (از این‌جا دانلود کنید). ولی اگر امکان خرید از فروشگاه اپل را ندارید، می‌توانید کیبوردِ رایگان مداد را دانلود و نصب کنید (از این‌جا). تنظیمات هر دو کیبورد بسیار ساده است و بعد از نصب می‌توانید قدم به قدم با راهنمای خود آن‌ها پیش بروید. ولی باز هم تأکید می‌کنم که کیبورد فارس‌تپ را بخرید. اگر روش خرید از اپ‌استور از داخل ایران را هم نمی‌دانید، می‌توانید به یک دوست یا آشنا در خارج از ایران (که به اندازه‌ی حداقل یک دلار برای شما ارزش قائل است!) بسپارید تا آن را بخرد و به عنوان هدیه برای شما ایمیل کند. به این کار در اپ‌استور redeem کردن می‌گویند.

نیم‌فاصله در ویندوز، مکینتاش و لینوکس

کامپیوتر من «نیم‌فاصله» ندارد، چه کنم؟

راه حل ساده‌‌ی آن برای ویندوزهای ۷ و ۸ و ۱۰ استفاده از صفحه‌کلید استاندارد تری‌لی‌اوت بهار ۱ است.

ویژگی‌های تری‌لی‌اوت بهار ۱
۱- همه‌ی عددها در ردیف بالا و به فارسی در دسترس است.
۲- نیم‌فاصله بر روی شیفت‌+فاصله قرار دارد.
۳- ـ حرف‌های «پ» و «ژ» سرجایشان هستند.
۴- «ت» گرد بر روی شیفت+«ه» قراردارد.
۵- حرف «ک» عربی یا «ک» و «ی» عربی یا «ی» پیش‌بینی‌شده است.
۶- گیومه، کروشه، نشانه‌های زیر و زبر و پیش و تنوین‌ها مانند تری‌لی‌اوت وجود دارد.
۷- این صفجه‌کلید برای همیشه نصب است و مانند نسخه‌ی قبل تری‌لی‌اوت نیاز به اجرای هرباره یا افزودن به منوی آغاز ندارد.

راهنمای نصب:
این صفحه‌کلید بر روی ویندوزهای ۷، ۸ و ۱۰ نسخه‌های ۳۲ و ۶۴ بیتی آزمایش شده است. فراموش نکنید که پیش از نصب، دیگر صفحه‌کلیدهای فارسی را مطابق راهنمای تصویری که در ادامه آمده، پاک کنید.*

ابتدا فایل را از این لینک دریافت کنید. پس از دریافت، فایل فشرده (ZIP) را بازکنید. درون پوشه (Traylayout Bahar 1.0) فایل اجرایی (setup.exe) را بیابید و آن را اجرا کنید. برای اجرا بهتر است بر روی آن کلیک راست کنید و «نصب به عنوان مدیر» (Run as sdministrator) را انتخاب کنید. نصب در کمتر از یک دقیقه و در پس‌زمینه انجام می‌شود (در این زمان چیزی نمایش داده نمی‌شود). پس از پایان نصب پیام «کامل‌شدن نصب» نمایش داده می‌شود که باید آن را ببندید. همچنین بهتر است پس از نصب سیستم را دوباره راه‌اندازی کنید. اگر نصب درست انجام شده باشد، صفحه‌کلید تازه‌ای با نام Persian (Tray Layout) Keyboard** افزوده می‌شود که با شیفت+کنترل می‌توانید آن را فعال کنید.

نصب فایل اجرایی

* حذف یا افزودن زبان در نسخه‌های ویندوز این گونه است:

ــ ویندوز ۷
در ویندوز ۷ به کنترل‌پنل بروید. سپس region and language را انتخاب کنید. زبانه‌ی Keybouards and languages را بزنید و پس از آن change keyboards در پنجره‌ی جدید زبان فارسی (Persian) را انتخاب کنید و سپس حذف (Remove) کنید.

ــ ویندوز ۸ و ۱۰
به کنترل‌پنل بروید. سپس language را انتخاب کنید. در پنجره‌ی جدید زبان فارسی (Persian) را انتخاب کنید. پنجره‌ی دیگری باز می‌شود که صفحه‌کلیدهای فارسی را نمایش می‌دهد. آنها را حذف (Remove) کنید.

**

در ویندوز ۷ همچنان به صورت Persian نمایش داده می‌شود. برای اینکه مطمئن شوید صفحه‌کلید نصب شده است، مطابق راهنمای بالا به پنجره‌ی زبان بروید و ببینید که Persian (Tray Layout) Keyboard نصب شده است یا خیر.

این کیبورد و راهنمای آن را دوست خوب من سعید مهرپویا نوشته است. اگر پس از نصب این کیبورد به مشکل برخوردید، حتماً با ذکر مشخصات ویندوز خود همین جا یا در سایت خودش کامنت بگذارید تا مشکل را رفع کند.

الفبای نگارش در موبایل و کامپیوتر فقط همین نیم‌فاصله بود؟

نه! دو تا نکته‌ی بسیار مهم دیگر هم هست. نخست علامت‌های نگارشی مثل نقطه، ویرگول، نقطه‌ویرگول، علامت سؤال، علامت تعجب، سه‌نقطه و… شیوه‌ی تایپ این علائم بسیار ساده است. فاصله انداختن بین این علامت‌ها [.  ،  ؛  :  ؟  !] با کلمه‌ی قبلی غلط است. فاصله نینداختن بین آن‌ها و کلمه‌ی بعدی‌شان هم غلط است. روشِ درست این است:

[کلمه] [یکی از علامت‌های نگارش] [فاصله یا همان space] [کلمه‌ی‌ بعد]

به بیان ساده‌تر: قبل از این علامت‌ها کلید Space را نزنید و بعد از علامت‌ها کلید Space را حتماً بزنید. البته فقط یک بار نه بیشتر. رعایت این شیوه، هم شکل ظاهری متن را زیباتر می‌کند و هم باعث می‌شود نقطه‌گذاری‌های متن شما در هر حالتی از دیده شدن در مونیتور و موبایل و یا چاپ شدن روی کاغذ، به هیچ وجه از انتهای سطر پایین نیفتند. هنگام استفاده از سه‌نقطه […] هم بدون هیچ فاصله‌ای از کلمه‌ی قبل، سه‌ نقطه (دقیقا سه نقطه، نه کم‌تر و نه بیش‌تر) پشت سر هم تایپ کنید؛ این جوری…

نکته‌ی دوم؟
دومی و در واقع آخری مربوط است به استفاده از علامت‌هایی مثل پرانتز، کروشه، آکولاد و گیومه (“«[{}]»”). برای این‌ها هم دقیقاً یک فرمول بسیار ساده وجود دارد: هر یک از این علامت‌ها را یک بار باز می‌کنیم و یک بار هم می‌بندیم. وقتی باز می‌کنید، قبلش باید Space را زده باشید تا با کلمه‌ی قبلی فاصله ایجاد شود. اما بعد از علامتِ بازشده به هیچ‌وجه کلید Space را نزنید و فاصله ایجاد نکنید. بعد متن را بنویسید. و بعد برای بستن علامت دقیقاً برعکس عمل کنید: یعنی بدون هیچ فاصله‌ای از کلمه‌ی قبلی، علامت را ببندید و بعد از آن کلید Space را بزنید و به نوشتن ادامه دهید. نمونه‌ی این شیوه را می‌توانید در جملاتی از سطرهای بالا که داخل پرانتز آمده‌اند، ببینید. به این مثال هم می‌توانید توجه کنید تا دقیقاً دریابید ماجرا چیست: «برای نگارش در کامپیوتر و موبایل باید اصول آن را (به‌عنوان الفبا) رعایت کرد.»

در جمله‌ی بالا هم به وضعیت گیومه دقت کنید و هم به وضعیت پرانتز٫ این توضیح تکراری‌ است که رعایت این شیوه هم علاوه بر زیبا کردن ظاهر متن، باعث می‌شود این علامت‌ها همواره و در هر حالتی از نمایش و پرینت، سر جای اصلی‌شان بمانند و تکان نخورند.

نیم‌فاصله در مکینتاش
نیم‌فاصله برای سیستم عامل مکینتاش از قبل تعریف شده و به این همه جنگولک‌بازی نیاز ندارد. فقط کافی ا‌ست که گزینه‌ی زبان فارسی را در تنظمیات سیستم خود تیک بزنید و بعد با گرفتن دکمه‌ی شیفت و زدنِ هم‌زمانِ اسپیس، از وجود نیم‌فاصله در همه‌ی محیط‌های کاری آن بهره‌مند شوید.

نیم‌فاصله در لینوکس
برای تایپ نیم‌فاصله در سیستم عامل لینوکس، توزیع اوبونتو، می‌توانید با ورود به بخش Preferences، گزینه‌ی Keyboard را انتخاب کنید. سپس با انتخاب Layout و پس از آن Options، در قسمتِ Using space key to insert non-breakable space character، کلید ترکیبی دلخواه خود را انتخاب کنید. مثلاً با انتخاب Zero-width non-joiner character at second level، مجموعه کلید مبدّل (شیفت) به‌همراه فاصله (Shift + Space)، برای ایجاد نیم‌فاصله قابل استفاده است.

من خودم نیم‌فاصله دارم ولی یک جور دیگر
باید دقت کنید که روش‌های دیگری مانند آن‌چه از طریق میانبر ۴+Shift+Ctrl در صفحه‌کلید فارسیِ مایکروسافت قابل درج است، به رغم ظاهرشان نیم‌فاصله نیستند و استفاده از آن‌ها به عنوان نیم‌فاصله باعث اختلال در پردازش متن می‌شود و بر نحوه‌ی نمایش متن در محیط‌های و سیستم‌های دیگر اثر می‌گذارد و مشکل‌ساز می‌شود. توضیحات و راهنمایی بیشتر را این‌جا ببینید.

تمام شد؟
بله تمام شد. ممنون که با دقت خواندید و ممنون که مطالعه‌ی این مطلب را به دیگران هم توصیه می‌کنید. تکرار می‌کنم که این یادداشت ربطی به موضوع ویرایش و رسم‌الخط و درست‌نویسی ندارد، بلکه صرفاً مربوط است به ابتدایی‌ترین قوانین تایپ کردن.

در تهیه‌ی برخی بخش‌های فنّی این متن از سایت‌های جی‌اس‌ام، زومیت و ویکی‌پدیا کمک گرفته‌ام.
بازنشر این مطلب فقط با لینک دادن به منبع مجاز است.