فرانسوی‌ها چه‌قدر کتاب می‌نویسند، می‌فروشند و می‌خوانند؟
آیا می‌دانید که فقط ۵ درصد نویسنده‌های فرانسوی از راه نویسندگی نان می‌خورند؟ فکر می‌کنید سرانه‌ی مطالعه در اروپا بیشتر است یا آسیا؟ می‌دانید که هندی‌ها و تایلندی‌ها از همه‌ی ملت‌ها کتابخوان‌تر اند؟ حدس می‌زنید خرید کتاب در فرانسه از سوپرمارکت‌ها بیشتر است یا از کتابفروشیها یا از اینترنت؟ می‌دانید که رسانه‌ها در فرانسه، چه به شکل نقد و چه تبلیغ و اطلاع‌رسانی، کمترین تأثیر را در فروش کتاب دارند؟
همان یک نکته‌ی اول کنجکاوی‌ام را برانگیخت و دیدم چه قدر در این زمینه اطلاعات‌مان کم است. این کمیِ اطلاعات گاهی ما را به قیاس‌های غلط می‌اندازد. یا از آن سوی بام، به توهم جهان‌مرکزی! این شد که به خانم نیشابور (البته که اسم مستعار است) پیشنهاد دادم و او هم بزرگوارانه زحمت گردآوری و ترجمه و نگارش این یادداشت را کشید. اطلاعات دست اول ذی‌قیمتی دارد از اوضاع نشر و کتابخوانی و نیز نویسندگی در فرانسه، با اشاره به نتایج یک نظرسنجی گسترده در میان ۳۰ ملت که همین امسال انجام شده است. منابع خانم نیشابور در این مطلب، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارتباطات فرانسه [+]، مجله‌ی اکسپرس [+]، بولتن کتابخانه‌ی فرانسه [+] و سایت اوریانتاسیون [+] بوده است.
نویسنده‌ی مهمان: نیشابور
کتاب اولین صنعت فرهنگی ست و مثل دیگر صنایع فرهنگی، فعالیتی ست وابسته به دریافت و تقاضای عموم خوانندگان و بنابراین نامطمئن. هر سال در فرانسه هزاران (۳۶۰۰۰) عنوان کتاب تازه وارد بازار می‌شود که ممکن است با توفیق روبه‌رو شود یا نه. این گوناگونی در عرضه، از واسطه تا اتوریته‌ی شناخته‌شده نیاز به انتخاب و گلچین کردن دارد: منتقدان، کتاب‌فروش‌ها، کتابخانه‌داران و… گوناگونی عرضه و تراکم شبکه‌های فروش کتاب دو مسئله‌‌ی مربوط به هم در بخش کتاب است.
بخش کتاب در مجموع، از نشر و پخش گرفته تا تک‌فروشی و کتابخانه، ۸۰ هزار شغل را در برمی‌گیرد، یعنی ۴ درصدِ جمعیت فعال در فرانسه و ۲۰ درصدِ کل مشاغل در امور فرهنگی این کشور.
در زنجیره‌ی کتاب که شامل خلق، نشر، ساخت و عرضه به بازار است، وضع آماری بخش‌های گوناگون به این قرار است:
مؤلف
شمار مؤلفان کتاب در فرانسه نزدیک به ۵۵ هزار تخمین زده می‌شود، شامل نویسنده و تصویرگر و مترجم که از میان آن‌ها تنها ۲۵۰۰ نفر از درآمدِ حاصل از کار خود زندگی می‌کنند و بقیه شغل اصلی دیگری دارند.
ناشر
دو گروه مهم انتشاراتی، ۳۵درصد فروش کتاب و دوازده ناشر مهم نیز ۸۰ درصد این بازار را در دست دارند، اما عناصر مستقل زیاد دیگری هستند که صنعت نشر را در فرانسه می‌چرخانند. بیش از ۸ هزار انتشاراتی در این کشور شمارش شده که ۴ هزار تا از آن‌ها، کار نشر فعالیت اصلی‌شان است و از این میان، هزار ناشر فعالیت‌شان از نظر اقتصادی رضایت‌بخش است. نزدیک به ۱۷ هزار کارمند در این بخش مشغول اند.
کتاب‌های کودکان و نوجوانان و کتاب‌های مصور(باند دسینه) و کتاب‌های آموزشی ـ عملی مثل آشپزی، نجاری و نظایر آن‌ها چندین سال است که با تحول قابل توجهی در بازار کتاب روبرو شده، در حالی که تحول در بازار لغت‌نامه و دائره‌المعارف و کتاب‌های درسی و آثار علمی و فنی و حقوقی قابل‌ملاحظه نبوده است. بازار کتاب‌های ادبیات و علوم‌انسانی نیز ثابت مانده است.
چاپخانه
کتاب ۸ تا ۹ درصدِ درآمد تولیدات چاپخانه است و ۷ درصد مصرف تولید تمام‌شده‌ی گرافیکی. یک‌چهارم این بخش (کاغذ، چاپ، جلد) برای نشر کار می‌کنند، یعنی ۳۰۰ شرکت هر کدام با بیش از ده کارمند. بعضی از چاپخانه‌ها سهم بزرگی از فعالیت‌شان را به کتاب اختصاص داده‌اند.
پخش
که دو قسمت دارد. یک: معرفی اثر به کتاب‌فروش و دیگر فروشندگان که می‌تواند به عهده انتشارات باشد یا به عهده ساختارهای مستقل و بازاریاب که برای چندین ناشر کار می‌کنند.
دو: رفت‌وآمد و انتقال کتاب و انبار آن و اداره‌ی فروخته‌شده‌ها و نفروخته‌شده‌های کتاب و حسابداری.
فروش
غیر از فروش مستقیم که ناشران متخصص انجام می‌دهند و اغلب مشتریان مخصوص و حرفه‌ای دارند، شرکت‌هایی هم هستند که بازارهای گسترده‌تر را در نظر دارند.
کورتاژ: از قدیمی‌ترین اشکال تجارت که چندین فن بازار را در خود گردآورده است و برای فروش دائره‌المعارف استفاده می‌شد که در سال‌های اخیر از بین رفته است.
پست: که شامل تولیدات دوره‌ای ست و اشتراکی.
کلوپ‌های کتاب: که شکل اجبار در اشتراک را دارد و خرید اجباری حداقل چند اثر در سال را.
اینترنت: در چند سال اخیر گسترش پیدا کرده و به عادات مشتریان تازه‌ای پاسخ می‌گوید. بعضی از کتاب‌فروشی‌های سنتی مهم هم به سایت فروش آنلاین مجهز شده‌اند.
مکان‌های فروش
تعداد مکان‌های فروش (کتاب‌فروشی، مکان‌های بزرگ فرهنگی، فروشگاه‌های بزرگ کتاب و فروشگاه‌های دیگر) در فرانسه در مجموع به ۲۰ تا ۳۰ هزار می‌رسد. از میان‌شان ۱۵ هزار واحد فعالیت مرتب فروش کتاب دارند و تنها ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ واحد هستند که فروش کتاب فعالیت اصلی‌شان محسوب می‌شود و درآمد خوبی دارند؛ یعنی ۱۵ هزار نفر (کارمند و مدیر).
جایگاه کتاب‌فروشی هنوز در بازار کتاب مهم است، اما وضعیت مالی شکننده‌ای دارد. دستمزدها پایین است. شارژ و اجاره‌ی کتاب‌فروشی و هزینه‌ی حمل و نقل در حال افزایش است و آینده‌ی کتاب‌فروشی نگران‌کننده به نظر می‌رسد. البته کتاب‌فروشی‌های مهم در وضعیت بهتری هستند. وضعیت برای کتاب‌فروشی‌های کوچک و کتاب‌فروشی‌های محله‌ها از سال ۲۰۰۹ و از سال ۲۰۱۱ برای همه‌ی کتاب فروشی‌ها نگران‌کننده شده است. سایه‌ی شبکه‌های فروش کتاب بر بازار کتاب از سال ۱۹۹۰ سنگین شده و نتیجه‌ی مستقیم آن، گسترش فروشگاه‌های بزرگ کتاب و فروشگاه‌های بزرگ «مردمی» (مواد غذایی و غیره) در ارائه‌ی کتاب است و اخیراً نیز فروش از طریق اینترنت.
قیمت کتاب
۸ درصد سهم مؤلف، ۲۱ درصد سهم ناشر، ۱۵ درصد سهم ساخت و تولید، ۲۰ درصد سهم پخش و ۳۶ درصد سهم مکان‌های فروش، قیمت یک کتاب را میان خود تقسیم می‌کنند.
و اما فرانسویان چه‌قدر کتاب می‌خوانند؟
با این که فرانسویان در میان کتابخوانان دنیا شناخته‌شده‌اند، کمتر از گذشته مطالعه می‌کنند. در سال ۲۰۱۱، خوانندگان کتاب کاغذی ۷۴ درصد بوده، اما این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۶۹ درصد رسیده. چهار نفر از هر ده نفر اعتراف می‌کنند که کمتر از قبل کتاب می‌خوانند. با این‌حال می‌گویند که کتاب خواندن از بیرون رفتن با دوستان بهتر است. دلیل کم خواندن کتاب، نبودِ وقت عنوان می‌شود. ۶۳ درصد کسانی که از آن‌ها سؤال شده، گفته‌اند که وقت ندارند. با این حال خرید کتاب کم نشده است. سندیکای ملی نشر و مرکز ملی کتاب می‌گوید که مطالعه فعالیتی ست برای ۴۵در صد فرانسویان.
بزرگ‌ترین کتابخوان‌های قاره‌ها، مردم آسیا هستند:
ـ هندی‌ها در مقام اول با ۱۰ ساعت و ۴۲ دقیقه در هفته. هندی‌ها کتابخوان هر روزه هستند.
ـ بعد از هندی‌ها تایلندی‌ها هستند، با ۹ ساعت و ۲۴ دقیقه در هفته
ـ و بعد چینی‌ها با ۸ ساعت در هفته
ـ تایوانی‌ها در ردیف بیست و هشتم با ۵ ساعت در هفته
ـ ژاپنی‌ها با ۴ ساعت و ۶ دقیقه در هفته
ـ کره‌ای‌ها (جنوبی) با ۳ ساعت و ۶ دقیقه در هفته
ـ از میان حدود سی ملت، جایگاه فرانسوی‌ها بد نیست: در جایگاه نهم
ـ چک‌ها قبل از فرانسوی‌ها در جایگاه ششم هستند با ۷ ساعت و ۲۴ دقیقه در هفته
ـ سوئدی‌ها در جایگاه هشتم با ۶ ساعت و ۵۴ دقیقه در هفته
ـ مجارها در جایگاه دهم با ۶ ساعت و ۴۸ دقیقه در هفته
ـ لهستانی‌ها در جایگاه سیزدهم با ۶ ساعت و ۳۶ دقیقه در هفته
ـ اسپانیایی‌ها با ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه در هفته سقوط کردهاند
ـ و آلمانی‌ها در مقام بیست و دوم با ۵ ساعت و ۴۲ دقیقه
ـ ایتالیایی‌ها با ۵ ساعت و ۳۶ در مقام بیست و چهارم
ـ و انگلیسی‌ها که مقام بیست و ششم را دارند با ۵ ساعت و ۱۸ دقیقه در هفته
این آمار از یک نظرسنجی گسترده از ۳۰هزار نفر بالای سیزده سال از ۳۰ ملت مختلف، در ماه مارس ۲۰۱۴ انجام شده است. بر اساس این آمار، ۴۴ درصد فرانسویان در سال گذشته کتابی نخریده‌اند و ۳۹ درصد کتابی نخوانده‌اند.
ـ ۲۷ درصد از سوپر مارشه (مارکت) کتاب خریده‌اند
ـ ۲۵ درصد از فروشگاه بزرگ کتاب مثل فوناک و ویرژین
ـ ۲۵ درصد از کتابفروشیها
ـ ۱۵ درصد از کلوپ‌های کتاب
ـ یک درصد هم از اینترنت
شیوه‌ی انتخاب و خریدِ فرانسوی‌ها
ـ ۴۲ درصد خریدها به دلیل توضیحات پشت جلد آن‌ها ست.
ـ ۳۸ درصد هم معرفی دهان به دهان را مؤثر بیان کردهاند.
ـ ۲۷ درصد به نقش مؤلف اشاره کردهاند.
ـ ۲۰ درصد نقد در روزنامه را هم مهم می‌دانند.
ـ ۱۸ درصد تبلیغ در رادیو و تلویزیون را هم در ردیف عوامل انتخاب گذاشته‌اند.
ـ ۷ درصد به توصیه‌ی کتاب‌فروش نیز اشاره کردهاند.
۳۱ درصد از خوانندگان برای مطالعه به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند، یعنی ۱۹ درصدِ فرانسویان. در سال ۱۹۸۰، دو میلیون و ۶۶۹هزار مراجعه‌کننده و در سال ۲۰۰۰، شش میلیون و ۶۶۴هزار مراجعه‌کننده که گفته می‌شود رشد خیلی کمی ست.
سایر نکات
ـ زنان فرانسوی بیشتر از مردان مطالعه می‌کنند.
ـ عمر یک کتاب در کتاب‌فروشی چند هفته بیشتر نیست.
ـ از ۳۰درصد از فرانسویانی که در یک سال گذشته کتاب نخوانده‌اند، بیشترشان مرد هستند و ۷۹ درصد آن‌ها بالای سی و پنج سال دارند. کمتر شهرنشین اند. فعالیت کمتری دارند و مدرک پایین‌تر دارند و درآمدی کمتر. ۵۷ درصد آن‌ها کتاب خواندن را دوست ندارند و ۳۸ درصد وقت ندارند.
ـ از آن‌ها که نمی‌خوانند، ۶۵ درصد کامپیوتر دارند، در مجموع ۸۰ درصد فرانسوی‌ها کامپیوتر دارند، ۴۶ درصد اسمارت‌فون و ۲۵ درصد صاحب تبلت اند.
ـ از آن‌ها که کتابخوان به شمار نمی‌آیند:
۳۰در صد به تلویزیون اعتماد دارند
۱۹ درصد به روزنامه
۱۳ درصد به کتاب
۹ درصد به اینترنت
از وفاداران به کتاب
ـ برای ۷۶ درصدشان کتاب خواندن برای کودکان مهم است
ـ ۶۵ درصدشان معتقدند که کتاب اثر عمیق می‌گذارد
ـ ۱۹ درصدشان می‌گویند که کتاب می‌تواند زندگی را تغییر دهد
ـ ۴۹ درصدِ آن‌ها معتقدند خیلی مهم است که صاحب کتاب باشند
ـ ۱۸ درصد بی‌کتاب هم خوش‌بخت اند
ـ ۷ درصد می‌توانند دنیایی بدون کتاب تصور کنند
و آخر اینکه کتاب کاغذی هنوز برتری خود را حفظ کرده و باور کتابخوانان این است که کتاب کاغذی از بین نخواهد رفت. فروش کتاب اینترنتی علی‌رغم حضور آمازون، رشدی انفجاری نداشته است.
پ.ن
اگر اطلاعات دیگری در این زمینه و در باره‌ی سایر کشورها دارید، با خوانندگان خوابگرد در میان بگذارید.
بدون نظر