موج سنگین‌گذر زنان

این، بخشی از فصل «فمینیسم تعریف‌گریز» است از یک کتاب در دست انتشار به قلم شهلا زرلکی، که به خواهش من آن را، به مناسبت روز جهانی زن، برای انتشار در خوابگرد فرستاد. امیدوارم با صدور مجوز نهایی این کتاب، به زودی آن را در دست بگیریم و بخوانیم.

زن جهان امروز به زبانی که هنوز قواعد دستوری و ویرایشی خود را طبق دستور نظریه‏پردازانش تکمیل نکرده، در آستانه‌ی جهان می‏ایستد و می‏گوید: من از قدرت زایش برخوردارم. من به زبان خودم حرف می‏زنم. من در اجتماع و خانه کار می‏کنم. این زن قدرتمند از به دست آوردن حقوقی که همجنسانش در یکی دو قرن قبل احیاء کردند، خرسند است. او امروز هم دستمزد کار بیرون از خانه را می‏گیرد و هم وظیفه تربیت فرزندان را به عهده دارد. امور مربوط به خانه‏داری را بر خود هموار کرده است. از یک سو تکنولوژی به یاری امور آشپزخانه آمده است و از طرفی تبلیغات فمینیسم نو به او می‏گویند کدبانوگری و مادری برازنده‌ی اوست.

زن امروز مثل زن دهه‌ی شصت میلادی که هیجان‏زده‌ی تساوی و تشابه با مرد بود، از بارداری و شیردهی هراسی ندارد. پیشرفت‏های تازه‌ی علم و فناوری به او اطمینان داده‏اند که زیبایی اندام زنانه‏اش در معرض خطر نیست. این زن از دوگانگی وظایف خود راضی به نظر می‏رسد و حاضر نیست از یکی به خاطر دیگری چشم‏پوشی کند. با شکم برآمده به اجتماع می‏رود. از دردهای قاعدگی و محدودیت ماهانه خود به عنوان امری طبیعی حرف می‏زند و در منازعات و مباحثات سیاسی و اقتصادی کشورش فعالانه وارد حیطه‌ی نقد و نظر می‏شود.

زن در جامعه‌ی جهانی پذیرای نقش‏های چندگانه شده است. او بی‏آن‌که همچون زنان چند دهه قبل، از نقش‏های زنانه‌ی خود به سود اکتساب نقش مردانه بکاهد، پذیرای همه‌ی نقش‎ها با هم شده است. کار بیرون از خانه با گستردگی دامنه‏ای که دارد به کار خانه اضافه شده. شوهر و بچه‏ها مسائل خودشان را دارند و محیط کار دغدغه‏ها و آسیب‏های روانی خودش را. بازتاب افراط موج دوم را در سال‏های اخیر به شکل خشونت‏های اجتماعی در محیط کار و بیرون از آن می‏بینیم. چنین تظاهرات و نشانه‏هایی که در مرور گذرای اکثر اجتماعات امروزی دیده می‏شود، همه‌ی ماجرا نیست. به عهده گرفتن نقش‏های مختلف نیازمند قدرت و انرژی است. زنی که امروز از به دست آوردن و بازسازی نقش‏های متفاوت خوشنود است، آیا چنان قدرتمند هست که بتواند از پس همه مسوولیت‏هایی که پذیرفته برآید؟

آمار کلینیک‏های روان و اعصاب همچنان زنان را بیشترین مشتریان روانشناسی و روانپزشکی معرفی می‏کند. مانند دوران اولیه آزادی زنان در سال‏های پس از انقلاب صنعتی، همچنان زنان بیمارترند. فشار و استرس زندگی‏های دوگانه بر پیکر شکننده زن سنگینی می‏کند. تطابق و هماهنگی نقش رئیس یا کارمند با نقش‏های مادری و خانه‏داری چندان آسان نیست. این تعویض چهره، رفتاری روزمره است که به خستگی‏های زن دامن می‏زند. افسردگی‏ها و اضطراب‏های ماهانه و چرخه کاستی و فزونی هورمون‏های تعیین‏کننده رفتار، مزید بر علتند. طبیعت و اجتماع توامان می‏شوند. زنی که تازه به خواسته‏های توامان رسیده، نه حاضر است از یکی به نفع دیگری بگذرد و نه تاب و توان مدیریت همزمان هر دو را دارد.

تبلیغات و انگاره‏های فمینیستی جدید با اعطای نقش‏های مختلف، زن را هیجان‏زده کرده‏اند. زن از به دست آوردن این همه امتیاز هم شاد است و هم غمگین. موج سوم فمینیسم با همه‌ی اصلاحات و اعتدلال‏گرایی‏‎اش هنوز زن را به مرز رضایت و سلامت کامل نرسانده است. هنوز همه‏چیز همچنان در مرحله‌ی گذار است. گذارهای پی در پی، زن و نظریه‏پردازانش را خسته کرده است. پا گرفتن هر مرحله‏ای نیازمند زمان است و تجربه.

موج دوم با همه عصیان و خشم و خروشش سی ساله شد. در مرز سی سالگی بود که به عصیان مرگبار خود پی برد. موج دوم فمینیسم موج سهمگینی بود که زنان بسیاری را در خود غرق کرد. موج دوم، موج آزادی مطلق بود و گریز از همه نقش‏هایی که طبیعت برای زن در نظر گرفته است. گریز از قانون طبیعت بهای سنگینی داشت. زنان آن را پرداختند و وارد جهان نو شدند. جهانی که به نوعی واپس‏روی به گذشته بود. آن‌ها آن قدر جلو آمده بودند که لازم بود اندکی عقب‏نشینی کنند. این اوج و فرود و این پیش‏روی و عقب‏گرد، نوسان تاریخی سرگیجه‏آوری است که به سراسیمگی و هول و هراس زن دامن می‏زند.

حالا صدایی از پس و پشت همه‌ی نظریه‏ها و تئوری‏ها به گوش می‏رسد: زمان آرامش و تثبیت کی فرا می‏رسد؟ آیا زن آینده نزدیک خواهد توانست با عبور از همه‌ی امواج فمینیستی به ساحلی برای غنودن و آرامیدن در طبیعت زنانه خویش برسد؟ آیا اصلاح موج سوم و انقلاب موج دوم زن را به وضعیتی پایدار می‏رساند؟ آیا موج سوم خود نیازمند اصلاح موج چهارمی نخواهد بود؟

:: تیتر از خوابگرد است و الهام‌گرفته از شعری از شاملو