هفته‌ی پیش، نامزدهای دهمین دوره‌ی جایزه‌ی ادبی نویسندگان و منتقدان مطبوعات اعلام شد. امروز هم، نامزدهای بخش ویژه‌ی این جایزه اعلام شده است. این بخش ویژه، معرفی بهترین رمان دهه و بهترین مجموعه‌داستان دهه به مناسبت دهمین سال برگزاری این جایزه است. یعنی داوران این دوره‌ی جایزه، افزون بر داوری آثار سال ۸۷ و اعلام بهترین ِ آن‌ها، تمام نامزدهای ده دوره‌ی اخیر (با نظرداشت نامزدهای همین دوره) را یک‌جا ردیف کردند، جمع آن شد ۴۴ رمان و ۳۸ مجموعه‌داستان. از میان این کتاب‌ها، نظرخواهی و رأی‌گیری انجام شد و نتیجه، مشخص شدن ده کتاب برتر ده سال اخیر در هر بخش شد که نام این کتاب‌ها پیش روی شماست:
۱۰ نامزد بخش بهترین رمان دهه:
آداب بی‌قراری ـ یعقوب یادعلی (نیلوفر ـ مجوز تجدید چاپ ندارد)
از شیطان آموخت و سوزاند ـ فرخنده آقایی (ققنوس ـ ناشر اول: مؤلف)
اسفار کاتبان ـ ابوتراب خسروی (قصه ـ آگه)
برهنه در باد ـ محمد محمدعلی (مرکز)
چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم ـ زویا پیرزاد (مرکز)
درخت انجیر معابد ـ زنده‌یاد احمد محمود (معین)
شهری که زیر درختان سدر مرد ـ خسرو حمزوی (روشنگران ـ مجوز تجدید چاپ ندارد)
نیمه‌ی غایب ـ حسین سناپور (چشمه ـ مجوز تجدید چاپ ندارد)
همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها ـ رضا قاسمی (نیلوفر ـ ناشر اول در ایران: آتیه)
هیس / مائده، وصف، تجلی ـ محمدرضا کاتب (ققنوس)
۱۰ نامزد بخش بهترین مجموعه‌داستان دهه:
احتمال پرسه و شوخی ـ یعقوب یادعلی (نیم‌نگاه)
باغ‌های شنی ـ حمیدرضا نجفی (نیلوفر)
بلبل حلبی ـ محمد کشاورز (چشمه ـ ناشر اول: قصه)
پوکهباز ـ کوروش اسدی (آگه)
تمام زمستان مرا گرم کن ـ علی خدایی (مرکز)
جایی دیگر ـ گلی ترقی (نیلوفر)
خنده در خانه‌ی تنهایی ـ بهرام مرادی (اختران)
عاشقیت در پاورقی ـ مهسا محب‌علی (چشمه ـ مجوز تجدید چاپ ندارد)
کنسرت تارهای ممنوعه ـ حسین مرتضاییان آبکنار ( آگه)
هتل مارکوپولو ـ خسرو دوامی (نیلوفر)
نکته این که در رأی‌گیری نخست، کتاب «مکث آخر» یونس تراکمه نیز که در دوره‌ی پنجم جایزه، نامزد بهترین مجموعه‌داستان شده بود، به فهرست ده‌تایی راه پیدا کرد، ولی چون تراکمه خودش در میان داوران این دوره است، ناگزیر کتاب‌اش از فهرست کنار گذاشته شد و با رأی‌گیری مجدد، کتاب دیگری رأی آورد و جای آن را گرفت.
لیست جالبِ توجهی از آب درآمده؛ هم از نظر کیفیتِ خودِ آثار، هم نویسندگان‌شان و هم حتا ناشران این آثار. مثلاً از نامزدهای امسال، هیچ کتابی در این لیست جا پیدا نکرد. یا مثلاً از آثاری در لیست قرار گرفتند که در یک دوره با آثاری دیگر، هم‌زمان نامزد بودند. و برعکس، آثاری در یک دوره نامزد و حتا برنده بودند،اما در این فهرست جایی پیدا نکردند.
در میان این آثار، هستند کتاب‌هایی که مدت‌هاست تجدیدچاپ نشده‌اند و نیز هستند چهار کتابی که مجوز آن‌ها لغو شده و به رغم درخواست جامعه‌ی کتاب‌خوان، توقیف شده‌اند. نمونه‌ی برتر آن‌ها، «نیمه‌ی غایب» حسین سناپور است که دامنه‌ی اخبار آن به مناظره‌ی انتخاباتی میان میرحسین موسوی و احمدی‌نژاد هم کشیده شد! در کنار این‌ها البته مثلاً رمان رضا قاسمی «همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها» هم هست که خوشبختانه هنوز چاپ می‌شود و بازار دارد. نکات جالب دیگری هم هست. مثلاً این که از میان نویسندگان برتر دهه، «احمد محمود» رخت از دنیا بسته و رفته. یا این که یعقوب یادعلی، تنها نویسندهای ست که کتاب‌هایی از او در هر دو بخش نامزد شده.
از همه‌ی این نکات جذاب یا شاید هم بی‌مزه! که بگذریم، مهم، این دو فهرست ده‌تایی ست که انگار نمایه‌ای ست هرچند اندکی سلیقه‌ای، اما نسبتاً روشن از چند و چون ادبیات داستانی در ده سال اخیر. جایزه‌ی ادبی نویسندگان و منتقدان مطبوعات، ده سال پیش در چنین روزهایی تأسیس شد. به تعبیر محمدحسن شهسواری، ده سال پیش چند روزنامه‌نگار جوان که برای اولین بار در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران، صفحه‌ای روزانه را برای ادبیات داستانی به سردبیران تحمیل کرده بودند، آن قدر اعتماد به نفس پیدا کردند که به فکر ایجاد یک جایزه‌ی ادبی افتادند. آن‌ها کارشان را بلافاصله بعد از بهار مطبوعات (۱۳۷۶) شروع کرده بودند و تا آن زمان توانسته بودند نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری، محمود دولت‌آبادی و رضا براهنی را به ستارگان مطبوعات تبدیل کنند. این چند روزنامه‌نگار جوان که برخی از آن‌ها هنوز هم از جوان‌های ادبیات ما هستند، نشستند و جایزه را طرح ریختند. و حالا، این جایزه ده‌‌ساله شده است. ده سال برای یک جایزه‌ی ادبی غیردولتی در ایران، آن‌هم با وضع چند سال اخیر و به‌ویژه اوضاع تیره و تار امروز، یعنی یک عمر!
برگزاری بخش ویژه‌ی «بهترین کتاب دهه» در کنار خودِ جایزه‌ی سال، بهترین کاری بود که می‌شد کرد. و خوشبختانه اکنون در حال انجام گرفتن است. در ادامه‌ی این یادداشت، فهرستِ تمام نامزدهای ده دوره‌ی جایزه‌ی نویسندگان و منتقدان مطبوعات را هم به تفکیک هر دوره، با ذکر نام برنده‌ها و جزییات دیگر آورده‌ام. هم برای این که جایی در وب ثبت شده باشد، هم برای بازنگری و بررسی کسانی که علاقه‌مندند.
دوره‌ی یکم (۱۳۷۹)
نامزده‌های مجموعه‌داستان: حنای سوخته (شهلا پروین‌روح)، شرق بنفشه (شهریار مندنی‌پور)، کنسرت تارهای ممنوعه (حسن مرتضائیان آبکنار)، پوکهباز (کوروش اسدی)
نامزدهای رمان: هیس (محمدرضا کاتب)، من او (رضا امیرخانی)، نیمه‌ی غایب (حسین سناپور)
نامزدهای داستان بلند: گرگ و میش (محمدرضا پورجعفری)، تعلیق (محمدرحیم اخوت)
مجموعه‌داستان برگزیده: حنای سوخته (شهلا پروین‌روح)
رمان برگزیده: هیس (محمدرضا کاتب)
داستان بلند برگزیده: گرگ و میش (محمدرضا پورجعفری)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: احمد محمود
دوره‌ی دوم (۱۳۸۰)
نامزده‌های مجموعه‌داستان: جایی دیگر (گلی ترقی)، دوباره از همان خیابان‌ها (بیژن نجدی)، تمام زمستان مرا گرم کن (علی خدایی)، دلقک به دلقک نمی‌خندد (حسن بنی‌عامری) ، پشت حصیر (محمدرضا گودرزی)، خاطرهای فراموش‌شده از فردا (مدیا کاشیگر)
نامزدهای رمان: انگار گفته بودی لیلی (سپیده شاملو)، اسفار کاتبان (ابوتراب خسروی)، مخلوق (فیروز زنوزی جلالی)، شهری که زیر درختان سدر مرد (خسرو حمزوی)، برهنه در باد (محمد محمد علی)، درخت انجیر معابد (احمد محمود)
مجموعه‌داستان برگزیده: جایی دیگر (گلی ترقی) و دوباره از همان خیابان‌ها (بیژن نجدی)
رمان برگزیده: شهری که زیر درختان سدر مرد (خسرو حمزوی)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: محمود دولت‌آبادی
دوره‌ی سوم (۱۳۸۱)
نامزده‌های مجموعه‌داستان: احتمال پرسه و شوخی (یعقوب یادعلی)، شکار شبانه (صمد طاهری)، لالایی لیلی (حسن بنی‌عامری)
نامزدهای رمان: همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها (رضا قاسمی)، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم (زویا پیرزاد)، بانوی لیل (محمد بهارلو)
مجموعه‌داستان برگزیده: «احتمال پرسه و شوخی» (یعقوب یادعلی)
رمان برگزیده: همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها (رضا قاسمی)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: رضا براهنی
دوره‌ی چهارم (۱۳۸۲)
نامزده‌های مجموعه‌داستان: برادران جمالزاده (احمد اخوت) دریا روندگان جزیره‌ی آبی‌تر (عباس معروفی)، دو دنیا (گلی ترقی)، خنده در خانه‌ی تنهایی (بهرام مرادی)
نامزدهای رمان: باغ گمشده (جواد مجابی)، شهر بازی (حمید یاوری)، من ببر نیستم پیچیده به بالای خود تاکم (محمدرضا صفدری)، پستی (محمدرضا کاتب)، سیماب و کیمیای جان (رضا جولایی)
مجموعه‌داستان برگزیده: خنده در خانه‌ی تنهایی (بهرام مرادی)
رمان برگزیده: من ببر نیستم به بالای خود پیچیده تاکم (محمدرضا صفدری)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: جمال میرصادقی
دوره‌ی پنجم (۱۳۸۳)
نامزده‌های مجموعه‌داستان: هتل مارکوپولو (خسرو دوامی)، من قاتل پسرتان هستم (احمد دهقان)، ما این‌جا هستیم (به‌روژ آکره‌یی)، مکث آخر (یونس تراکمه)، عاشقیت در پاورقی (مهسا محب‌علی)
نامزدهای رمان: مرده‌ای که حالش خوب است (احمد آرام)، ماهی‌ها در شب می‌خوابند (سودابه اشرفی)، آداب بی‌قراری(یعقوب یادعلی)، نقطه‌ی گریز (فرزانه کرم‌پور)، وقت تقصیر (محمدرضا کاتب)، استخوان خوک و دست‌های جذامی (مصطفی مستور)
داستان برگزیده: اثری معرفی نشد
رمان برگزیده: اثری معرفی نشد
دوره‌ی ششم (۱۳۸۴)
نامزدهای مجموعه‌داستان: باغ ملی (کورش اسدی)، با لبان بسته (سیامک گلشیری)، دختران دلریز (داود غفارزادگان)، گربه‌های گچی (فرخنده آقایی)
نامزدهای رمان: نام‌ها و سایه‌ها (محمدرحیم اخوت)، کافه نادری (رضا قیصریه)، من تا صبح بیدارم (جعفر مدرس‌صادقی)، رود راوی (ابوتراب خسروی)، سنج و صنوبر (مهناز کریمی)
مجموعه‌داستان برگزیده: اثری معرفی نشد.
رمان برگزیده:اثری معرفی نشد.
هیئت داوران، این جایزه را به پاس‌داشت حقوق مؤلف در ایران و در اعتراض به حقوق پایمال‌شده‌ی نویسنده از سوی ناشر، به مهستی شاهرخی نویسنده‌ی رمان «شالی به درازای جاده‌ی ابریشم» اهدا کرد.
دوره‌ی هفتم (۱۳۸۵)
نامزدهای مجموعه‌داستان: بلبل حلبی (محمد کشاورز)، باغ‌های شنی (حمیدرضا نجفی)، یک سکه در دو جیب (علی‌اصغر شیرزادی)
نامزدهای رمان: از شیطان آموخت و سوزاند (فرخنده آقایی)، بازی آخر بانو (بلقیس سلیمانی)، شطرنج با ماشین قیامت (حبیب احمدزاده)
مجموعه‌داستان برگزیده: بلبل حلبی (محمد کشاورز)
رمان برگزیده: از شیطان آموخت و سوزاند (فرخنده آقایی)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: سیمین دانشور
دوره‌ی هشتم (۱۳۸۶)
نامزدهای مجموعه‌داستان: شب‌های چهارشنبه (آذردخت بهرامی)، زندگی مطابق خواسته‌ی تو پیش می‌رود (امیرحسین خورشیدفر)، عسگرگریز (آصف سلطان‌زاده)
نامزدهای رمان: سالمرگی (اصغر الهی)، میم (علی‌مراد فدایی‌نیا)، عقرب روی پله‌های راه‌آهن اندیمشک یا از این قطار خون می‌چکد قربان (حسین مرتضیان آبکنار)، حلقه‌ی کنفی (وحید پاک‌طینت)، فرشته‌های بوی پرتغال می‌دهند (حسن بنی‌عامری)
مجموعه‌داستان برگزیده: شب‌های چهارشنبه (آذردخت بهرامی)
رمان برگزیده: فرشته‌های بوی پرتغال می‌دهند (حسن بنی‌عامری)
چهره‌ی تجلیل‌شده: علی‌اشرف درویشیان
دوره‌ی نهم (۱۳۸۷)
نامزدهای مجموعه‌داستان: آن گوشه دنج سمت چپ (مهدی ربی)، ها کردن (پیمان هوشمندزاده)، گوساله‌ی سرگردان (مجید قیصری)
نامزدهای رمان: از یاد رفتن (محمدحسین محمدی)، بطالت (احسان نوروزی)، قهقهه در خلاء (محمدمنصور هاشمی)
مجموعه داستان برگزیده: هر سه مجموعه فقط داستان تقدیر شدند
رمان برگزیده: از یاد رفتن (محمدحسین محمدی)
نویسنده‌ی تجلیل‌شده: گلی ترقی
دوره‌ی دهم (۱۳۸۸)
نامزدهای مجموعه‌داستان: آن‌جا که پنچرگیری‌ها تمام می‌شوند (حامد حبیبی)، برف و سمفونی ابری (پیمان اسماعیلی)، دیوانه در مهتاب (حمیدرضا نجفی)
نامزدهای رمان: احتمالاً گم شده‌ام (سارا سالار)، مونالیزای منتشر (شاهرخ گیوا)، نگران نباش (مهسا محب‌علی)
مجموعه داستان برگزیده: ؟
رمان برگزیده: ؟
نویسندهای که تجلیل خواهد شد: ابراهیم گلستان
بدون نظر