زبان فارسی در وب را چگونه می‌توان از بی‌اعتباری درآورد؟ سایت گوگل، مترجم آنلاین زبان عربی به انگلیسی‌اش را راه انداخته، دیروز اعلام شد که هم‌اکنون بیش از یک میلیارد کاربر اینترنت در سراسر جهان وجود دارد که از این تعداد ۸۱درصد از ده زبانی استفاده می‌کنند که زبان عربی هم در میان آن‌ها نیست، و جالب‌تر این که ۴درصد از این جماعت یک میلیاردی از زبان عربی استفاده می‌کنند و سهم زبان فارسی در اینترنت به‌قدری ناچیز است که جلوی نام زبان فارسی خط تیره گذاشته شده است! این جملات می‌توانند مقدمه‌ای باشند برای آه و حسرت از ضریب نفوذ بسیار بسیار ناچیز اینترنت در ایران و فحش دادن به حکومت و…، اما موضوع سخن «گسترش» زبان فارسی نیست، بحث «اعتبار» است.
نیما اکبرپور یادداشت قابل‌تاملی نوشته که در واقع فراخوانی‌ست برای همفکری بیش‌تر، با این هدف نهایی که زمینه برای ظهور مترجمان آنلاین زبان فارسی به زبان انگلیسی ـ حتا زبان‌های رایج دیگر ـ فراهم شود. البته نیما در مقدمه‌ی یادداشتش میان زبان‌های رایج در اینترنت با زبان‌های رایج در وبلاگ‌نویسی خلط نادرستی کرده که البته از اهمیت موضوع هم کم نمی‌کند. فقط این را یادآور شوم برای نیما و دیگر دوستان که شاید رتبه‌ی زبان فارسی در وبلاگ‌ها سوم یا چهارم باشد، ولی این لزوما ربطی به ضریب نفوذ زبان فارسی در کل اینترنت ندارد. اما به هر حال من هم مثل نیما معتقدم که ما پارسی‌زبانان جزیره‌ای دور افتاده و ایزوله در میان اینترنت هستیم، قوانین مخصوص به خودمان را داریم و همین وضعیت، به‌طرزی شگفت، خود مانعی شده برای دشوارترشدن وضعیت زبان فارسی در وب و کندترشدن شتاب حرکت‌هایی مثل مترجمان آنلاین. مایه‌ی شگفتی‌اش را خواهم گفت.
مترجم آنلاین گوگل برای زبان عربی را تست کردم؛ بدون غلط نیست، ولی کارراه‌انداز است واقعا. برای من که نزدیک است آرزوی داشتن وبلاگ انگلیسی را به خاطر ضعف شدیدم در «نوشتن» به زبان انگلیسی به گور ببرم، همین مترجم عربی ـ با توجه به توانایی مختصری که در نوشتن به زبان عربی دارم ـ می‌تواند راهگشا باشد! فکرش را بکنید؛ جمله‌ای فارسی را در ذهنم به عربی برگرداندم، در کادر مخصوص نوشتم و گوگل نسخه‌ی انگلیسی‌اش را تحویلم داد. گفتم که بی‌غلط نبود، با بهتر است بگویم کامل نبود، ولی دیدم که می‌توانم با ویرایشی مختصر، برگردان انگلیسی جمله‌ام را ـ فرضا برای وبلاگ یا یک ایمیل ـ استفاده کنم. خب برای ما ایرانی‌ها که به دلایل جغرافیایی، سیاسی و خصوصا فیزیولوژیکی (از نوع گشادی!) در برابر زبان انگلیسی ضعفی تاریخی داریم، چی از این بهتر؟ موضوع که فقط وبلاگ انگلیسی هم نیست؟ مگر همه‌ی امور همه‌ی ما در اینترنت، وبلاگ‌نویسی‌ست؟ از این گذشته، چنین مترجمی یقینا چندین برابر کارکرد آموزشی زبان در کار با کامپیوتر و وب، تأثیرغیرمستقیم دارد. دقیقا به همین دلیل است که من مخالف سرسخت برگرداندن منوهای انگلیسی‌زبان وسایلی مثل موبایل، ریسیور، کامپیوتر و… هستم؛ چون از نزدیک می‌بینم که کار کردن با یک ویندوز کاملا انگلیسی چگونه به تنهایی و کاملا غیرمستقیم توانسته طی چند سال، دامنه‌ی لغات خود من بی‌سواد را افزایش دهد و پیش ببرد. حالا فرض کنید چنین مترجمی (هرچند دست‌وپاشکسته) فراهم شود، توسط گوگل یا جایی دیگر؛ آن‌وقت می‌شود این تأثیر را ضرب‌در عددی دورقمی کرد دستِ‌کم.
این، سوای ضرورتی‌ست که نیما در یادداشتش به‌درستی به آن اشاره کرده و اهمیت تولید محتوا توسط فارسی‌زبان‌ها به زبان‌های رایج دنیا را طرح کرده. القصه این که زبان عربی به‌خاطر همان حضور ۴درصدی‌اش در اینترنت و نیز به‌خاطر پیچیدگی‌های کم‌تری که در رسم‌الخط آن ـ مثلا نسبت به فارسی ـ وجود دارد، چنین امکانی فراروی کاربرانش قرار گرفته؛ اما مشکل زبان فارسی تنها مهجور بودن آن در زبان‌های رایج اینترنت ـ به معنای ضریب نفوذ کم اینترنت در ایرانیان ـ نیست، هم‌چنان‌که گویا گوگل در حال تولید مترجمی برای زبان ما هم هست. مشکل و دشواری ماجرا در پراکندگی رسم‌الخط و آشفتگی‌های فنی مربوط به آن است. به قول نیما “در زبان‌های دیگر هر کلمه از حروف مجزا تشکیل شده در حالی که در نگارش زبان پارسی به علت وجود فاصله‌ها، نیم‌فاصله‌ها، پسوندهایی مانند «تر، ترین، ها و…»، ک پارسی و ک عربی، ی آخر پارسی و ی آخر عربی و قوانین دیگر نگارشی، مترجم‌ها برای تشخیص کلمات پارسی نیاز به الگوریتمی به مراتب پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر دارند.” هنوز در سایت‌های رسمی معظمی مثل ایسنا، ی عربی مثل نقل و نبات توی متن‌ها ریخته می‌شود، هنوز در بسیاری مراکز از ویندوزهای فارسی‌شده‌ی عهد بوق استفاده می‌کنند که برخی کاراکترهای خاص فارسی را به شکل عربی‌اش ارائه می‌دهند، هنوز موضوع ساده و مهمی مثل «نیم‌فاصله» توسط شمار گسترده‌ای از کاربران وب به هیچ انگاشته می‌شود، و خلاصه نگارش فارسی در وب شده عین رانندگی منحصربه‌فرد و مشهورمان که تابع هیچ قانون مشخصی نیست و هر تازه‌وارد قانونمندی را اگر وحشت‌زده نکند، گیج می‌کند! این وضعیت، اعتباربخشی به زبان فارسی در وب را که تهیه‌ی مترجم آنلاین یکی از نمودهای آن است، عقب و عقب‌تر می‌اندازد.
چطور می‌شود در این مورد به یک دستورالعمل استاندارد رسید؟ چگونه می‌شود استفاده از ویندوزهای عهد بوق و ویندوزهای فارسی‌شده‌ی غیراستاندارد را ورانداخت؟ چگونه می‌شود به همگان آموزش داد تا هنگام تایپ با کامپیوتر و برای وب، از کاراکترهای غیرفارسی استفاده نکنند؟ چگونه می‌شود به یکپارچگی رسید؟ اگر چنین شود، بی‌شک بخشی از دشواری راه برای تهیه‌کنندگان مترجمان آنلاین آسان می‌شود و می‌ماند نکات دیگری که اختصاصی زبان فارسی‌ست و تقریبا گریزی هم از آن‌ها نیست.
به اعتقاد من در این مورد، هم ما بلاگرها باید کمی جدی‌تر برخورد کنیم و هم‌چنان شعار پوسیده‌ی نخ‌نمای احمقانه‌ی کودکانه‌ی «وبلاگ جای راحت نوشتن و غلط نوشتن است» را سرندهیم و هم مدیران سایت‌ها، خصوصا سایت‌های بزرگ خبری و رسمی، احساس مسئولیت کنند و اشکالات این‌چنینی را برطرف کنند. به خدا زشت است برای جستجوی کلمه‌ای مثل «کوندرا» در گوگل دوبار فرمان بدهیم؛ یک‌بار «کوندرا» با «ک» فارسی و یک‌بار با «ک» عربی. و مگر چنددرصد کاربران اینترنت از این مشکلات آگاه‌اند؟ خود من در سایت جمع‌وجوری مثل هفتان، این امکان را از مدیر فنی هفتان (نوید خادم عزیز)خواسته‌ام که با یک کلیک، به‌طور خودکار، تمام کاراکترهای عربی موجود در متن هفتان به کاراکترهای فارسی تبدیل شود تا جستجو در مطالب سایت یکپارچه باشد و جستجوگر حیران نشود. هر یکی‌دوشب، یک کلیک مگر چه زحمتی دارد؟ یا منتظریم «فردوسی» سر از گور درآورد و با آن هیأت تاریخی‌اش بنشیند پای کامپیوتر، سی‌سال هم سیگار بکشد و چای بخورد و وقت صرف کند تا به زبان فارسی ـ این بار در وب ـ اعتبار و زندگی ببخشد؟ به قول نیما “شاید لازم باشد حداقل این نکته را به بحث بگذاریم.” این که دیگر ضرری ندارد؟
پیوندها:
:: مترجم آنلاین گوگل
:: یادداشت نیما اکبرپور دراین‌باره
:: وضعیت زبان‌های رایج در اینترنت