هومن عباسپور: سال ۱۳۷۳ بود و تازه با معرفی استاد بهاءالدین خرمشاهی به جمع مؤلفان دانشنامه‌ی ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، پیوسته بودم. دفترش نزدیک میدان ابن سینا بود که به‌خاطر فرعی‌های عجیب‌وغریبش به میدان «چه کنم؟» مشهورتر است، نزدیک منزل محمدجعفر پوینده بود که گاهی توی خیابان به سلام و احوال‌پرسی می‌دیدمش و مجلس ختمش را هم در همان مسجد فخر گرفتند.
سه‌شنبه‌ها بعضی از مؤلفان در دفتر دانشنامه جمع می‌شدند و گپ می‌زدند و مقاله‌هایشان را به حسن انوشه می‌دادند. محمدعلی سپانلو و حجت‌الله اصیل و ولی‌الله درودیان می‌آمدند. انوشه اسم آن سه‌شنبه‌ها را گذاشته بود «یوم‌العلما». آنان از هر دری حرف می‌زدند و من هم گاهی چیزکی می‌گفتم. در آن جمع حجت‌الله اصیل معمولاً از همه ساکت‌تر بود. مردی بود بلندقامت و لاغراندام و خوش‌چهره و خوش‌پوش. محجوب بود و مؤدب. نمی‌دانم اهل کجا بود، ولی سخن‌گفتنش مرتب بود و نظمی در کلامش داشت که ما ایرانیان کم‌تر آن را رعایت می‌کنیم.
آثار او عمدتاً در شناخت آغازگران تجدد در ایران و شاعران عصر مشروطه‌خواهی بود. درباره‌ی کسروی و دهخدا و ملکم‌خان نوشت و آثار ملکم‌خان را گردآوری کرد و در آن، برخلاف تصورات قبلی، رساله‌ی «سیاحی می‌گوید» را جزو آثار ملکم‌خان نشمرد و نیاورد. نه اهل مصاحبه بود و نه اهل خودنمایی. چندان که حتی یک قطعه عکس سالم هم در اینترنت نمی‌توان از او یافت.
باری، در آن سه‌شنبه‌های یوم‌العلما، او از همه ساکت‌تر بود و جز به هنگام جواب دادن سخن نمی‌گفت. حالا به اندازه‌ی یک نسل از آن روزها دور شده‌ام. س‍پانلوی عزیز، که حق استادی و برادری به گردنم داشت، رفته و حالا هم حجت‌الله اصیل. و از آن جمعِ کوچک یوم‌العلما که مرا هم نزدشان راه داده بودند، فقط حسن انوشه مانده و ولی‌الله درودیان که امیدوارم اینان دیگر قبل از من نروند.
***
خوابگرد:
حجت‌الله اصیل در هفتم آذر ۱۳۱۶ در کرتیل‌آباد ملایر متولد شد. در سال ۱۳۲۶ خواندن و نوشتن را نزد ملای ده آموخت و در سال ۱۳۳۲ همراه خانواده‌اش به تهران آمد و در شهرری ساکن شد. حجت‌الله اصیل در ۱۳۴۴ وارد دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران شد و در ۱۳۵۳ با درجه‌ی فوق‌لیسانس از آن دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. او هم‌زمان با شغل دولتی‌اش پژوهش‌های ارزشمندی در علوم انسانی به یادگار گذاشته است که از آن جمله می‌توان به «آرمان‌شهر در اندیشه‌ی ایرانی»، «برگزیده و شرح آثار ملک‌الشعرای بهار»، «برگزیده و شرح اشعار اشرف‌الدین گیلانی»، «زندگی و آثار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله»، «میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله و نظریه‌پردازی مدرنیته‌ی ایرانی»، «دهخدا در افق روشنگری ایران» و جز آن اشاره کرد. از او ده‌ها مقاله نیز بر جای مانده است.
حجت‌الله اصیل هم‌چنین مترجم «کتاب ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما» نیز بود. این کتاب را دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی به زبان انگلیسی برای دانشجویان غیرایرانی و علاقه‌مندان انگلیسی‌زبان ادبیات ایران نوشت که با ترجمه‌ی حجت‌الله اصیل در نشر نی منتشر شد و تاکنون پنج بار تجدیدچاپ شده است. حجت‌الله اصیل شنبه سوم آذر ۱۳۹۷ در بیمارستان ابن سینای تهران درگذشت.