آیشمن در اورشلیم ـ گزارشی در باب ابتذال شر
رضا شکراللهی: یک سال و نیمِ پیش در یادداشتی نوشته بودم «کمتر کتابی را می‌توان نام برد که به فارسی برگردانده نشده باشد اما میزان ارجاعات به آن در مقاله‌ها، یادداشت‌ها، دیگر کتاب‌ها و حتا گفت‌وگوهای روزمره سیاسی یا فلسفی چشمگیر باشد. جنجالی‌ترین کتاب هانا آرنت، یعنی آیشمن در اورشلیم با زیرعنوان گزارشی در باب ابتذال شر چنین کتابی است.»
خبرِ بسیار خوب اینکه حالا دو ناشر، یکی در ایران و دیگری در خارج از ایران، از انتشار ترجمه‌ی فارسی کتاب آیشمن در اورشلیم ۵۷ سال پس از انتشار نسخه‌ی اصلی آن خبر داده‌اند.
دیروز با عزیز حکیمی، نویسنده و مترجم افغانستانی، که صحبت می‌کردم، گفت ترجمه‌ی او از این کتاب در نشر «نبشت» که خودش بانی آن است، تا دو سه هفته دیگر در اروپا منتشر خواهد شد.
همزمان، نشر «برج» در ایران هم اعلام کرده که ترجمه‌ی زهرا شمس از این کتاب را در ۳۷۶ صفحه منتشر کرده و به‌زودی روانه‌ی بازار کتاب می‌کند.
آقای حکیمی که دوران نوجوانی خود را در ایران گذرانده و اکنون مقیم اروپاست، گفت چون انتشار ترجمه‌ی آیشمن در اورشلیم صرفاً بر اساس علاقه‌ی شخصی خود او انجام گرفته، نسخه‌ی الکترونیکی آن را هم برای خوانندگان داخل ایران و افغانستان «به‌صورت رایگان» منتشر خواهد کرد.
آدولف آیشمن که بود
آدولف آیشمن یکی از فرماندهان اساس آلمان نازی بود که به دلیل جنایات بی‌شمار در اردوگاه‌های کار اجباری و کوره‌های آدم‌سوزی و اتاق‌های گاز در جنگ جهانی دوم، «قصاب اروپا» لقب گرفت.
آیشمن پس از جنگ به آرژانتین گریخت و زندگی مخفیانه‌ای را با نام مستعار شروع کرد. سال ۱۹۶۰ تیمی از مأموران موساد او را در این کشور شناسایی کردند و طی عملیاتی ربودند و به اسرائیل بردند.
۶۰ سال بعد از عملیات شناسایی و دستگیری و اعدام آیشمن، این ماجرا هنوز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای قرن بیستم مورد توجه است و کتاب‌ها و فیلم‌های متعددی بر اساس آن نوشته و ساخته شده است.
آدلوف آیشمن در یکی از جلسات محاکمه در اورشلیم
در همین زمینه، «خانه‌ی خیابان گاریبالدی»، کتابی به قلم ایسر هرئل، رئیس وقت موساد اسرائیل، درباره عملیات دستگیری آیشمن در آرژانتین و انتقال او به اسرائیل، هنوز یکی از جذاب‌ترین کتاب‌های قرن اخیر است که نمی‌دانم چرا وزارت ارشاد به ترجمه‌ی این کتاب مجوز انتشار نمی‌دهد.
تازه‌ترین فیلم سینمایی بر اساس این کتاب را هم کریس ویتز در سال ۲۰۱۸ با عنوان «عملیات نهایی» ساخت که بن کینگزلی در آن نقش آیشمن را بازی کرد.
آدولف آیشمن نهایتاً سال ۱۹۶۱ در دادگاهی در اورشلیم محاکمه و پس از صدور حکم اعدام، به دار آویخته شد. پس از اعدام هم جسد او را سوزاندند و خاکسترش را هم در محلی ناشناس پراکندند تا پیشاپیش مانع ایجاد هرگونه یادبود احتمالی برای او شوند.
آدولف آیشمن و هانا آرنت
هانا آرنت
وقتی محاکمه‌ی آیشمن در اورشلیم شروع شد، هانا آرنت، نظریه‌پرداز سیاسی آلمانی آمریکایی، از طرف نشریه‌ی «نیویورکر» به دادگاه آیشمن رفت تا روند این محاکمه‌ی طولانی را برای این نشریه گزارش کند.
هانا آرنت در ذیلِ گزارشِ محاکمه‌ی آیشمن در اورشلیم برای نخستین بار مسئله‌ی «شر بنیادین» و «ابتذال شر» را طرح کرد و آن را گسترش داد؛ گزارشی که آن را «عجیب و تکان‌دهنده» توصیف می‌کنند.
آرنت که سال‌ها قبل از شروع جنگ جهانی دوم از ترس رژیم نازی مخفیانه از آلمان خارج شده بود، در مواجهه با دفاعیات آیشمن در اورشلیم که خود را وفادار به کشورش معرفی می‌کرد و همه‌ی رفتارهای ضدانسانی‌اش را به «وطن‌پرستی و پایبندی خود به قانون» ربط می‌داد، به این نتیجه رسید که آیشمن نمی‌توانست فکر کند، و ناتوانی در فکر کردن موجبِ ناتوانی در داوری اخلاقی می‌شود.
به اعتقاد آرنت، «طبیعی جلوه دادن فاجعه‌ای که رخ داده» اساس فاجعه‌ای در حوزه‌ی اندیشه‌ی اجتماعی است که سبب می‌شود مردم در مواجهه با فجایعِ کوچک و بزرگ اساساً قادر به تمیز دادن خیر از شر نشوند، و به‌مرور به امری عادی تبدیل شود. این همان «ابتذال شر» به‌تعریف آرنت است که در کتاب آیشمن در اورشلیم آن را بسط داده است.
به همین دلیل و به‌گفته آرنت، اَعمال را باید به «انسانی و غیرانسانی» تقسیم کرد، نه فقط به اَعمال «قانونی و غیرقانونی». این همان موضوعی است که به هنگام واکنش گیج‌کننده‌ی برخی حکومت‌ها به هر رویدادِ تلخِ سیاسی اجتماعی یا رسوایی اخلاقی، از نو و هر بار در گفت‌وگوهای روزمره‌ی روشنفکران طرح می‌شود.
کتاب هانا آرنت
کتاب «آیشمن در اورشلیم؛ گزارشی در باب ابتذال شر» را هانا آرنت نخست‌بار سال ۱۹۶۳ به زبان انگلیسی منتشر کرد و سپس آن را تفصیل داد و نسخه کامل‌تر آن را سال ۱۹۶۴ منتشر کرد.
کتاب آیشمن در اورشلیم طی ۵۷ سال گذشته به بسیاری زبان‌ها برگردانده شده و برخی آن را جنجالی‌ترین و اثرگذارترین اثر هانا آرنت توصیف کرده‌اند، اما این نخست‌بار است که نسخه‌ی کامل آن به زبان فارسی منتشر می‌شود.
البته همان‌طور که گفتم، میزان ارجاعات به این اثر در مقاله‌ها، یادداشت‌ها، دیگر کتاب‌ها و حتی گفت‌وگوهای روزمره سیاسی و فلسفی در زبان فارسی به حدی چشمگیر بوده که شاید بتوان گفت کمتر کتابِ ترجمه‌نشده‌ای در حوزه علوم انسانی از این نظر به پای آن برسد.
نشر «برج» اعلام کرده که ترجمه‌ی فارسی کتاب آیشمن در اورشلیم را با رعایت کپی‌رایت و با اجازه‌ی بنیاد هانا آرنت منتشر کرده است.
عنوان انتخابی نشرِ برج برای این کتاب «آیشمن در اورشلیم؛ گزارشی در باب ابتذال شر» و عنوان انتخابی نشرِ نبشت نیز «ایشمن در اورشلیم؛ گزارشی از ابتذال شر» است.
۱ نظر
چقدر میشه بسیاری از اتفاق های رخ داده توی کشور رو با دو پاراگراف زیر تحلیل کرد.
به اعتقاد آرنت، «طبیعی جلوه دادن فاجعه‌ای که رخ داده» اساس فاجعه‌ای در حوزه‌ی اندیشه‌ی اجتماعی است که سبب می‌شود مردم در مواجهه با فجایعِ کوچک و بزرگ اساساً قادر به تمیز دادن خیر از شر نشوند، و به‌مرور به امری عادی تبدیل شود. این همان «ابتذال شر» به‌تعریف آرنت است که در کتاب آیشمن در اورشلیم آن را بسط داده است.
به همین دلیل و به‌گفته آرنت، اَعمال را باید به «انسانی و غیرانسانی» تقسیم کرد، نه فقط به اَعمال «قانونی و غیرقانونی». این همان موضوعی است که به هنگام واکنش گیج‌کننده‌ی برخی حکومت‌ها به هر رویدادِ تلخِ سیاسی اجتماعی یا رسوایی اخلاقی، از نو و هر بار در گفت‌وگوهای روزمره‌ی روشنفکران طرح می‌شود.
واقعا اگر معیار قضاوت برای بسیاری از رخدادها “انسانی و غیرانسانی” بود چقدر بهتر میشد درباره ی همه چیز صحبت کرد. خصوصا با افراد یا گروههایی که بدیهی ترین اعمال اشتباه رو هم فقط به خاطر اینکه به نفع یک عده یا طبق اصول یک ایدئولوژی هست، توجیه میکنن و حاضر به شرکت در هیچ گفتگویی تو اون زمینه نیستن. چقدر میشه تو این زمینه مثال زد ولی افسوس.