دودی سفید بر قطار متنی سیاه

۲۱ شهریور ۱۳۸۹

شما هم اگر از جمله‌ی کسانی باشید که در گذران امور حسی خود بیش‌تر بر «متن» متکی هستید و با آن راحت‌ترید، از تماشای انیمیشن متفاوت و سیاه Mary and Max لذتی جداگانه‌ می‌برید. رابطه‌ی رفاقت و سپس عاشقانه‌ی مری و مکس در داستان این انیمیشن، مانند دودی سفید و غلیظ است که از قطار سیاه متن مکتوب بیرون می‌زند. مری ۸ساله در استرالیا و مکس ۴۴ساله در نیویورک هر دو از جایی زندگی را، هم با نوشتن پیش می‌برند، هم در رویدادهای تلخ و شیرین آن غوطه می‌خورند. چه فرق می‌کند این نوشتن، نامه‌نگاری باشد با آن «درضمن»های معرکه‌ی آخر هر نامه یا نوشتن پیامی روی یک لیوان یا فنجان.

نمایی از انمیشین مری و مکس

به این فکر می‌کنم که اگر بنا بود این روند نامه‌نگاری، نه حتا در اوائل که در میانه‌ی داستان هم به دیدار حضوری و گپ‌وگفت رودررو می‌کشید، رابطه‌ی سفید این داستان که جان‌مایه‌ی اصلی اثر است، هرگز قوام نمی‌یافت و راه به جایی نمی‌برد. حتا سرنوشت همسر مری هم به همین نامه‌نگاری و احساس برآمده از آن گره خورده است که مجبور می‌شود یار در حضر را غرق در ملالِ انتظار رسیدن نامه‌ای دیگر رها کند و سوار قطار نامه‌های خودش با دیگری شود.

به این فکر می‌کنم که می‌توان آدم‌ها را به «مکتوب» و «نامکتوب» دسته‌بندی کرد. آدم‌هایی چون من که وقتی می‌خواهند مثلاً سپاس عمیق خودشان را از کمک یا هدیه یا موقعیتی خاص به مخاطب خود بیان کنند، دو خط یادداشت را به هر گپ حضوری با هزار جمله‌ی سنجیده یا درهم و برهم ترجیح می‌دهند. و آدم‌هایی چون نامن که سنگین‌ترین حرف‌های دل‌شان را هم اگر بلافاصله حضوری بیرون نریزند، پشت تلفن ولی با «چشم باز» خالی می‌کنند. در متن مکتوب، مخاطب شما همان است که در گفت‌وگوی حضوری قرار است باشد، با این تفاوت عمیق که در متن مکتوب، مخاطب «در ذهن شما» آرام نشسته است؛ ساکت، دقیق، متمرکز، و در تلاش برای درک احساس شما از میان واژه‌های شما.

تماشای انیمیشن «مری و مکس» به‌خصوص با سیاهی و تلخی فضا و درون متن آن، بسیار لذت‌بخش است که در باره‌ی آن بسیار نوشته‌اند و بسیار گفته‌اند، اما برای آدم‌های مکتوبی چون من، لذت جداگانه‌اش وقتی به کمال می‌رسد که صحنه‌ی غافلگیرکننده‌ی پایانی تصویر می‌شود: تابلویی بی‌نظیر از یک عمر «نامه» بر… (ادامه نمی‌دهم تا اگر هنوز آن را ندیده‌اید، وقتِ تماشا فحشم ندهید!)

پ.ن:
ـ «مری و مکس» انیمیشنی کم‌نظیر یا فقط متفاوت نیست؛ به معنای دقیق کلمه، نظیر ندارد.
ـ در باره‌ی خودِ انیمیشن، بهترین پیشنهادم برای مطالعه این یادداشت است.
ـ تماشاش برای کودکان مناسب نیست، اما شما هنگام تماشا به کودک درون خود نیاز خواهید داشت!