رمان نسبتاً قطور کودک ۴۴ در هفتمین سال از انتشارش تقریباً بی سر و صدا به چاپ هفتم رسیده است. ما چه چیزها و چه ویژگیهای این رمان را حتی با وجود ترجمه نه چندان دلچسب و نثر پر دست‌اندازش ،چنین باوقار و مستمر در بازار کتاب پیش رانده است؟
کودک ۴۴
تام رام اسمیت
مترجم: نادر قبله‌ای
ناشر: مروارید
ساناز زمانی: رمان نسبتاً قطور کودک ۴۴ در هفتمین سال از انتشارش تقریباً بی سر و صدا به چاپ هفتم رسیده است. من تردید ندارم که این کتاب بسیار بیشتر از تیراژش خوانده شده چون از از آن دست رمانهایی است که هر خواننده‌ای بعد از اتمام آن دوست دارد دیگران را در تجربه‌ای که از سرگذرانده شریک کند و با توجه به افزایش چشمگیر قیمت کتاب احتمالاً بارها به امانت داده خواهد شد. اما چه چیزها و چه ویژگیهای این رمان را حتی با وجود ترجمه نه چندان دلچسب و نثر پر دست‌اندازش ،چنین باوقار و مستمر در بازار کتاب پیش رانده است؟
اگر چند صفحه اول این رمان به معنای دعوتی برای خواندن باشد-چنانچه خواننده، پیشینه و توصیه‌ای از کتاب در ذهن نداشته باشد- با چنان فضای تلخ و رعب‌آوری مواجه خواهد شد که شاید بشود گفت نوعی دعوت به نخواندن است. با پیشرفت در داستان اما چیزی که رخ می‌دهد این است: چشمهایمان به نور کم عادت می‌کند. ما به زودی با سیاهی و تباهی دنیای داستان کنار خواهیم آمد و حتی تیزبین‌تر از مواقع عادی خواهیم شد. و به زودی کنجکاوی به طرزی فزاینده، جای آزردگیمان را از رویارویی با صحنه‌های دهشتناک آغازین رمان خواهد گرفت.
در رمان کودک ۴۴ ، تاریخ به مثابه محوری برای درک و همراهی بهتر داستان اهمیت بسیار زیادی دارد. داستان با این کلمات شروع می‌شود:«اتحاد جماهیر شوروی.» که علاوه بر مکان و جغرافیای داستان، به لحاظ زمانی و تاریخی و حتی سیاسی ارجاعات مهمی در دل خود دارد.
در بیش از یک سوم ابتدای این کتاب ترسیم فضای حکومت سرکوبگر دوران استالین و نمایش سلطه همه جانبه ایدولوژی کمونیسم بر زندگی روزمره مردم در اولیویت نویسنده قرار گرفته است. گره آغازین رمان که جنس آشنای رمانهای جنایی را دارد ، یعنی کشف جنازه و پرسش «ٰقاتل چه کسی است»
بعد از طرح، برای مدتی به حاشیه رانده می‌شود. دلیل آن درونمایه مهم این رمان است. اینکه در حکومت توتالیتر استالین اساساً وقوع جنایت انکار می‌شود. سیاست یکپارچه سازی جامعه، با هر عاملی که سبب خدشه‌دار شدن اقتدار نظام شود به شدت مبارزه می‌کند. بهای مخالفت یا اعلام نارضایتی حتی در ساده‌ترین اشکالش برابر با جان شهروندان است. کوچکترین شک و ظن به رفتارهای یکی نفر اغلب به یقین خرابکار بودنش منجر شده و او را به کام مرگ می‌فرستد. به این ترتیب، افراد جامعه برای محافظت از خود و بقا نه تنها ممکن است دیگران را قربانی کنند بلکه باید ذهن خود را هم دستکاری کنند و واقعیت را مطابق تعاریف دیکته شده به آنها ببیند.حذف مالکیت شخصی، اجبار زیستن در فضاهای اشتراکی، محو شدن حوزه خصوصی، خبرچینی و باج‌گیری و استفاده از موقعیت برای تصفیه‌حسابهای شخصی، امر روزمره است.
نویسنده از تمام این ضعفها و چالشها در جامعه به بهترین نحو برای پیشبرد داستان استفاده می‌کند. قهرمان این رمان، لئو دمیدوف در آغاز، خود یکی از اعضا وفادار و کارآمد حزب است. او در آزمونهای پی در پی اثبات وفاداری سربلند بیرون آمده و همزمان هوش و ذکاوتش موجب حسادت و بدخواهی همکارانش است. او همسر زیبایش -رایسا -را اگرچه با تلنگر عشق اما بسیار بی‌دردسر بدست آورده است. این زن نیز یکی دیگر از مایه‌های رشک اطرافیان به اوست و شاید بتوان گفت اصلی‌ترین عاملی که باعث می‌شود لئو به ورطه مخالفت و ایستادن در برابر اداره امنیت ملی بغلتد میل ناخودآگاه او برای حفاظت از رایسا و عشقیست که به او دارد.
آیا رمان کودک ۴۴ یک رمان عاشقانه است؟ پیش از پاسخ دادن به این سوال باید به ساختار کلی این رمان و تعریفش به لحاظ ژانرشناسی توجه کرد. جایی که نقطه قوت کتاب به خوبی آشکار می‌شود. تلفیقی استادانه از مضامین مختلف که به زیبایی درهم تنیده شده‌اند و به خواننده این احساس دست می‌دهد که همزمان مشغول خواندن چند کتاب است.
تریلر روانشناسانه جنایی با محوریت یک شبه کارآگاه شورشی همراه با المانهای یک رمان جاسوسی در حضور عشقی که رفته رفته پررنگتر و پرمعناتر می‌شود و همه اینها بر بستری از تاریخ معاصر روسیه با نامهایی آشنا مثل استالین و خوروتشف. به لحاظ جغرافیا و مکان نیز داستان، بخش بزرگی از اتحاد جماهیر شوروی سابق را در می‌نوردد و گزارشی از احوال شهرها و روستاها را در آن برحه خاص تاریخی بدست می‌دهد. نکته قابل توجه دیگر اینست که نویسنده این کتاب آقای تام راب اسمیت یک نویسنده انگلیسی زبان است که هرگز فضای دوران کمونیستی شوروی را که درباره‌اش نوشته تجربه نکرده است. اگرچه یک پرونده جنایی واقعی که در آن ۵۲ کودک قربانی یک قاتل زنجیزه‌ای روانپریش شده‌اند دستمایه او برای نوشتن این رمان بوده اما حجم عظیمی از داستان برساخته تخیل است. به همین دلیل در شمای کلی، فرم رمان و همینطور روایت به شیوه دانای کل ، مهندسی شده و مکانیکی به نظر می‌رسد.
در پیشنهاد خواندن این کتاب به علاقمندان رمانهای جنایی نه تنها هیچتردیدی وجود ندارد بلکه باید آن را اکیداً توصیه کرد. اما نه فقط برای جنایی‌خوانها، برای عموم علاقمندان به رمان که اولویتشان نه سرگرمی که درک بهتر انسان در تاریخ معاصر و حتی شرایط فعلی کشورمان است، این کتاب قطعاٌ حرفهای مهمی برای گفتن دارد.
برای خواندن مطالب ما می‌توانید به کانال جنایی‌خوانی در تلگرام مراجعه کنید.
بدون نظر