محمدحسن شهسواری
زمانی “فرانتس کافکا” به نویسنده‌ی جوانی توصیه می‌کند کتاب‌های کلاسیک را بخواند زیرا که آنان از قضاوتِ بزرگ‌ترین داور جهان یعنی زمان، سربلند بیرون آمده‌اند. و مگر ما در تاریخ هشتاد ساله‌ی ادبیات داستانی مدرن خود، چند اثر و نویسنده‌ی کلاسیک داریم؟ بی‌گمان صادق چوبک یکی از آن‌هاست.
حسن محمودی یکی از نویسندگان و منتقدان فعال نسل چهارم، این روزها کتابی را به بازار فرستاده است که جایش سال‌ها در ادبیات ما خالی بود. بهتر است برای تعریف دقیق و جایگاه کتاب از خودِ محمودی یاری بجوییم.
او در بخشی از کتاب خود در باره‌ی مقاله‌ی مهم هوشنگ گلشیری به نام “سی سال رمان‌نویسی” می‌نویسد: “نویسنده‌ی شازده احتجاب، بر این نکته به خوبی واقف است که به تعویق انداختن بررسی و تحلیل دقیق و انتقادی آثار داستانی کشور، موجب خلل بزرگی در روند ادبیات خلاقه می‌شود.”
وجه تاریخ نقد ادبیات داستانی ما مملو است از این تعویق‌ها. حسن محمودی در کتابش با نام نقد و تحلیل و گزیده داستان‌های صادق چوبک به همه‌ی جوانب و زوایای آثار داستانی چوبک که شایسته و مقدور چنین اثری‌ست پرداخته و در نهایت محصولی به دست داده که بی‌اغراق، نقطه شروع بایسته ای‌ست برای چوبک‌شناسی. خود نیز در مقدمه‌ی کتابش می‌گوید: در وهله‌ی نخست سعی شده تا این کتاب در حدِ گام دیگری باشد که بعد از یکی دو کتابِ نوشته شده در مورد آثار چوبک باید برداشته می‌شد و صد البته باید که در انتظار گام‌های اساسی‌تری بود.”
من البته در این یادداشت نمی‌خواهم به‌جزء جزءِ کتاب محمودی بپردازم و آن‌ها را معرفی کنم چون یا شما علاقه‌مند به چوبک هستید یا نه. اگر نیستید که ما را به خیر و شما را به سلامت؛ و اگر هستید، خواندنش از اوجبِ واجبات است. حتا اگر تنها علاقه‌مند به ادبیات داستانی ایران هستید توصیه می‌کنم این کتاب را منبع دسته اولی برای چوبک‌شناسی بدانید و سری به آن بزنید. طبیعی‌ست که این همه هوار کشیدن من برای این کتاب به این معنا نیست که همه‌ی بخش‌هایش را می‌پسندم و یا آن‌ها را دربست قبول دارم. برای رفع زخم چشم هم که شده باید بگویم نقدهای مستقل محمودی بر آثار چوبک را نمی‌پسندم، چون اساسا با نقدِ تفسیری مخالف‌ام. هرچند باید این نکته را هم بگویم که نقدِ تفسیریِ محمودی بر آثار چوبک کاملا در چهارچوبِ این نقدِ ادبی‌ست. اما درخشان‌ترین بخش‌های کتابِ محمودی و آن‌جایی که ما، هوش ذاتی او را در تحلیل آثار در می یابیم، جاهایی‌ست که او به تحلیل و جمع‌آوری نظرگاه‌های مختلف درباره‌ی چوبک می‌پردازد. از دیگر بخش‌های جذاب کتاب، سال‌شمار وقایع زندگی چوبک است که محمودی طی چهل صفحه، تاریخ فشرده ای را از جریان‌های روشنفکری و ادبی معاصر ایران به دست می دهد. حداقل این چهل صفحه را که محصول مدت‌ها تدریس محمودی در مدرسه‌ی داستان‌نویسی حوزه هنری‌ست، به همه‌ی علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ادبی توصیه می‌کنم. گزیده‌ی مقاله‌شناسی صادق چوبک هم منبع دسته اولی‌ست که می‌تواند یاریگر پژوهشگران باشد. ضمن آن که پانزده داستانِ درجه یکِ چوبک را هم می‌توانید در این کتاب پیدا کنید، که ضیافت میمونی است بدون لوطی‌اش البته!
در آخر، تنها یک دریغ می‌ماند که ای کاش حسن محمودی در مورد کتاب بهرام صادقی‌اش نیز چنین وسواس و ریزبینی را به‌کار می‌بست. هرچند هنوز دیر نشده است…
بدون نظر