۲۶۶

نویسنده: محمد عقیلی

اطلسی‌های آن سال‌ها

ـ مهتاب بابا اونوریا رو هم آب بده.
ـ داده‌م.
ـ پاشون خشکه.
ـ آفتاب زده، به همه‌شون آب داده‌م.
ـ دوباره بده، نباید آبشون خشک بشه.
ـ ولی زیادیشون میشه بابا، خراب میشن.
باغچه ی آن طرف را همین چند دقیقه ی پیش آب داده بود. خاک تشنه آب را در خود کشیده بود و آفتاب هم خاک را خشکانده بود، اما سرحال بودند، ایستاده بودند و رنگ های سرخ و سفید و بنفش و صورتی شان تمام باغچه را پرکرده بود.
مهتاب آخرین قطره های آب را روی اطلسی ها خالی کرد و آب پاش را در سایه ی کم جانی که جلو طارمی پهن شده بود کنار بوته ی گل کاغذی گذاشت.
اطلسی های رنگارنگ که بر گلبرگ هایشان قطره های روشن آب برق می زد، در باغچه های دوطرف حیاط در وزش نسیمی که ازسوی دریا می آمد و در گریزش از داغی آفتاب به خنکی طارمی پناه می برد، می رقصیدند. بوی خوش اطلسی ها با نسیم به طارمی می رفت و یا خاکستری روشن سایه که بر تن دیوارها و ستون های سفید می نشست، می آمیخت.
آقای گل پرور روی صندلی حصیری اش در طارمی نشسته بود و بادبزن برقی قدیمی و کهنه ای که روی میز کنار یخچال بود با چرخش پرصدای پره هایش او را خنک می کرد. طارمی غرق در سایه بود. گل پرور به ساعتش نگاه کرد. دستی به موهای سفید و نازکش کشید و دوباره رو به حیاط به درخانه خیره ماند. اگر در گشوده شود و خندانی آن نگاه در خانه بریزد، اگر در گشوده شود و فریادسرخوشانه ای تن گرم هوا را بلرزاند، اگر در گشوده شود و آن چشم ها ….
مهتاب شیرآب وسط حیاط را بازکرد و وقتی که آب از داغی افتاد پای خود را زیر آن گرفت. آب گرم از روی ساق پای سفیدش گذشت به انگشت ها رسید و از آنجا مثل آبشاری ریخت روی کفی سیمانی چهارگوش زیر شیر آب و روان شد در جوی باریکی که از حیاط می گذشت تا به در خانه می رسید و از زیر آن در کوچه رها می شد. اگر پدر در طارمی بر صندلی حصیری اش ننشسته بود و درانتظار نیک روش چشم به آن سو ندوخته بود و اگر قرارنبود که نیک روش مثل هرروز در این ساعت بعدازظهر به در بکوبد و پا به خانه بگذارد، می توانست بر پاشویه بنشیند و خود را به زیرشیر آب بکشد و با خنکی آب، داغی آفتاب را از تن بشوید. مهتاب پاها را شست، آبی به صورت زد، شیرآب را بست، به پدر که همچنان منتظر چشم به در دوخته بود نگاهی انداخت و به اتاق خود در انتهای طارمی رفت.
درسوی دیگر طارمی اتاق گل پرور بود. اتاق بادگیربزرگی که لوله های بادگیرش را سال ها بود که بسته بودند چرا که زیبا دوست می داشت تن به خنکی بادکولر بدهد تا به نسیم نیمه گرم مرطوب از دریاگریخته ای. و سال ها بود که اتاق بادگیر از آفتاب و نسیم تهی شده بود، از همان روزها که زیبا به این خانه آمد. اولین بار زیبا را در باشگاه کارمندان گمرک دید. در آن شب گرم شرجی زده ی ساکت کسالت آور در حیاط سنگ ریزی شده ی باشگاه درمیان گل های اطلسی و بوته های گل کاغذی و بوی گل ابریشم که از خیابان می آمد و برحیاط فرومی بارید، که هوا چسپنده و سنگین بود و گویی ابر، گویی باران بالای سر ایستاده بود و منتطر تا ببارد، که او پشت میزی با رومیزی خیس نشسته بود و در نور پریده ای که لامپ های آویخته در حیاط به سختی از هوای خیس عبور می دادند او را دید. دو چشم روشن شفاف که به درون آمد. آمد تا بسوزاند و سوزاند.
چهل سال بیشتر بود که گل پرور این خانه را داشت. بعد از چهارسال که به بندر منتقل شد این خانه را خرید. چند ماه قبل از ازدواجش و وقتی که فهمید اگر صاحب خانه ای باشد امکان موافقت پدر زیبا خیلی بیشتر می شود، شاید برای این که جاگیرترشود، ریشه پیداکند، خانه مانع از رفتن او شود و او نتواند دختر آنها را بردارد و به غربت ببرد به شهری دیگر میان غریبه ها. آقای مرادی این را به او گفته بود که کارمند قدیمی گمرک بود و پدر زیبا را خوب می شناخت. خواستگاری را هم او برایش رفت.
گل پرور به ساعتش نگاه کرد. از چهار گذشته بود. سایه توی حیاط پهن ترشده بود و داشت می افتاد روی اطلسی های باغچه ی آن طرف. از فلاسکی که مهتاب چای زده بود و با دو استکان و نعلبکی گذاشته بود روی میز کنار جعبه ی تخته نرد، یک چای ریخت. یک قاشق شکر در آن ریخت و هم زد. نگاهش به در خانه بود. در خانه را نمی بستند. عصرها وقتی که مهتاب به اطلسی ها آب می داد چفت در را بازمی کرد و دو لنگه ی در را روی هم می انداخت تا نیک روش پشت در نماند. نیک روش عصایش را به در می کوبید، آن را بازمی کرد و به داخل می آمد. خیس از عرق و عصازنان و لنگان از کنار دو باغچه ی اطلسی می گذشت، به طارمی می رسید، دست به ستون می گرفت و با تکیه به عصا از سکو بالامی آمد، خودش را می انداخت روی صندلی حصیری، نفس بلندی می کشید، از پشت شیشه ی ته استکانی عینکش به گل پرور نگاه می کرد، لبخند می زد و می گفت « چطوری جوون؟». و این کار هرروزشان بود. در طارمی چایشان را می خوردند، سیگارشان را می کشیدند و وقتی که آفتاب در گریزش از سایه ای که به دنبالش بود اطلسی ها را رهامی کرد و از حیاط می گذشت و خودش را میانداخت روی دیوار روبه رو، میز و صندلی ها را می آوردندبیرون می گذاشتند میان دو باغچه و می نشستند به تخته بازی کردن. مهتاب هم می آمد و با آب پاش آب بر تن خشک و تشنه ی زمین می پاشید. دانه های آب که چون باران بر خاک می نشست می ترکید و خاک را به هوا بلندمی کرد. روی خیسی زمین غباری سنگین و خسته شناور می شد و بوی خاک و بوی اطلسی ها که آب بر گل برگ های مخملی شان باریده بود تمام حیاط را پرمی کرد.
مهتاب از در اتاقش که بازبود به پدرش نگاه کرد که کبریت کشید و همان طور که نگاهش به در خانه بود سیگاری را که به لب داشت روشن کرد. مهتاب به خودش در آینه نگاه کرد. به چین های ریز پای چشم هایش، به چند تار سفید مو، به پوست شل شده ی صورت و به ابروهای پرپشتی که دیگر سال ها بود دست هیچ مشاطه ای به آنها نرسیده بود. مهتاب کشو را بازکرد و قاب عکس را بیرون آورد. هفده سال پیش عادل او را به عکاسی هاشمی برد، زیر نور چراغ ها جلو دوربین ایستادند کنار یک دیگر و هاشمی عکسشان را گرفت. بیست و یک سال داشت و دل سپرده ی عادل بود. عادل مردانه ایستاده است و با لبخندی به او نگاه می کند. چه آسان به این لبخند و به این نگاه عاشق شده بود. نه، بعد از این همه سال دیگر کینه ای نداشت. پذیرفته بود، همچنان که پدرش پذیرفته بود و این سال ها را با زخم چرکین قلبش به سرآورده بود. قاب را در کشو گذاشت و آن را بست. پدرش هنوز سیگار می کشید و نیک روش هنوز نیامده بود. نگاهی به حیاط انداخت که سایه چون فرشی سرتاسرش پهن بود. باید حیاط را آب پاشی می کرد برای خنک کردن تن زمین و پراکندن بوی خیس خاک که از بچگی دوست داشت از همان وقت که عصرها پدرش حیاط را آب پاشی می کرد و به اطلسی ها آب می داد و مادرش می گفت از بوی خاک بدش می آید و به اتاق می رفت و در را به روی خود می بست. مهتاب به حیاط رفت. آب پاش را گذاشت زیر شیرآب و آن را بازکرد. پدرش چروکیده و درخودفرورفته به در خانه خیره مانده بود. چرا نیک روش نیامده است؟ روزهای دیگر دراین ساعت حیاط پربود از صدای فریاد و خنده ی آنها. دو پسربچه که با موهای سفید به سروکول هم می پریدند و و در عرصه ی نبرد تاس ها و مهره ها برای هم شاخ و شانه می کشیدند. مهتاب شروع کرد به آب پاشی حیاط. بارانی بر گرمای خاک. غباری در پرواز به سوی قطره های روشن آب. تاول هایی بر تن زمین و بوی فرونشستن عطش خاک.
گل پرور سیگارش را در زیرسیگاری روی میز خاموش کرد. نگاهی به مهره های سفید و قهوه ای و تاس هایی که به انتظارمانده بودند انداخت و باز به درخانه چشم دوخت. صدای ریزش آب بر غبار نرم خاک را می شنید. تصویر هر روز تکرارشونده ی مهتاب را که آب بر داغی حیاط می پاشید می دید و خاکستری سایه را، بوی نم خاک را و بوی اطلسی ها را، اما همه چون طرحی چون خیالی. می دید اما نمی دید. می شنید اما نمی شنید. هرچه بود دری بود که باید گشوده می شد و مردی بود که خیس و خسته به درون می آمد.
سایه خود را از دیوار بالا می کشید. بوی نم خاک و بوی اطلسی ها حیاط را پرکرده بود. مهتاب آب پاش را گوشه ی حیاط گذاشت و به پدر نگاه کرد. هر روز بعد از آب پاشی حیاط با گرمک هایی که توی یخچال حسابی خنک شده بودند برایشان فالوده درست می کرد. بازی شان را رهامی کردند تا فالوده بخورند و چه تعریفی می کردند و نیک روش با چه اشتهایی می خورد و چه مزه ای از دهنش می گرفت. پدر فرورفته در صندلی اش و بی حرکت به در چشم دوخته بود. مهتاب می دانست که در فکر او چه می گذرد. دلش یرایش می سوخت. لحظه ای ماند. به تاول هایی از خاک که روی پاهایش درست شده بود نگاه کرد. شاید برایش مهمان رسیده است. شاید پسرش برگشته است. شاید کاری پیش آمده، جایی رفته و یا شاید هم حالش بدشده است. اما می توانست سلمان را بفرستد و خبربدهد. ولی شاید سلمان خانه نبوده است. آن روز هم همین انتظاربود. اما آن روز هم او و هم پدر هفده سال جوان تر بودند و تابستان نبود و عصری خاکستری پر از بوی نم خاک نبود و اطلسی ها رنگین و مخملی باغچه را پرنکرده بودند. شب سیاه و سردی بود. زمستان بود و استخوان های آنها از سوزی غریب می سوخت. هفده سال پیش که عشق در درونش چون درختی شاخ و برگ گسترانده بود، که از عشق جوان تر شده بود، زیباتر، جسورتر و معصوم تر شده بود. نه، آن نه انتظار که نفس برنیامدن، گسیختن رگ ها ازهم، ازگردش افتادن خون و درد، درد، درد بود، دردی بزرگ تر از همه ی بودن. شیرآب را بازکرد و پاها را همچنان که در دمپایی بود زیر آن گرفت. آب نیم گرم تاول های خاک را شست و در جوی سیمانی به سوی در روانه ساخت. شاید تا وقتی که از زیر در می گذشت و در کوچه و میان بوته های خار که چون گل ها در باغچه ای در دوسوی کوچه گسترده بودند رها می شد، ضربه ای به در می خورد، در گشوده می شد و عینک ته استکانی او برق می زد. آب خنک تر شد. مهتاب پای دیگرش را زیرآب گرفت، اما دیگر به عبور آب در جوی وسط حیاط نگاه نکرد. به پدر نگاه کرد و پدر که چشم به او داشت رو برگرداند و باز به در خیره شد. شاید پدر نیز به انتظار هولناک آن شب می اندیشید. مهتاب شیرآب را بست و به طارمی رفت. گرمک را از یخچال بیرون آورد. کرکی از سرما بر پوست زردش بود که کف دست گرگرفته اش را خنک کرد. کارد را برسینه ی گرمک نهاد و فروکرد و اندیشید که اگر آن شب آن دو را بازمی آوردند کارد را در دل عادل فرو می کرد یا آن دیگری و پس از هفده سال هنوز نمی دانست و با آن که دیگر هردوی آنها را بخشیده بود اما این تصویر فروشدن کارد در سینه ی عادل و آن دیگری هربار می آمد بی آن که کم رنگی بگیرد. گرمک را دونیمه کرد. دانه هایش را در سطل زیرمیز خالی کرد و با چنگال شیارهایی در تنش نشاند و بعد در پیاله ای ریخت، کمی شکر بر آن پاشید و با قاشقی برای پدر برد.
گل پرور پیاله را گرفت. خنک بود. صدای دهن مزه و به به گفتن نیک روش را شنید. به او نگاه کرد اما او را بر صندلی ندید. صندلی خالی بود و حالا مهتاب می خواست بر آن بنشیند. سایه ی گسترده بر حیاط پررنگ تر شده و دیگر نشانی از آفتاب بر دیوار نمانده بود. داشت شب می شد. حالا بوی اطلسی ها را می شنید و آنها را می دید که رنگ و وارنگ در باغچه پراکنده اند. نیک روش بلندمی شد می رفت کنار باغچه می نشست، اطلسی ها را بومی کرد، یکی از سفیدهایش را می چید و برمی گشت. در طارمی چراغ را روشن می کرد و می گفت « چراغو روشن میکنم که اطلسی هارو بهتر ببینی جوون» و هردو می خندیدند، تاس می ریختند و مهره برسینه ی تخته می کوبیدند. گل پرور دیگر در را خوب نمی دید. شب فاصله ی میان و او و در را با تاریکی پرکرده بود. تاریکی. سردش شد. نمی خواست فکرکند اما نمی توانست، دست خودش نبود با تاریکی می آمد. مثل این بود که درون تاریکی ست و خودش را روی او می اندازد. در همین طارمی بود که تمام شب را درانتظار شنیدن صدای در راه رفت و راه رفت. با هرصدای پایی و هر صدای نامفهومی در کوچه، گشوده شدن در را می دید و به درون آمدن آنها را. آیا لبخندزنان می آمدند یا شرمسار و گریان یا کنک خورده و مجروح و یا سرفراز از وقاحت چندش آورشان؟ هنوز هم نمی توانست تصویری بیابد. آن شب هم نتوانست. آن شب که انتظار ابدی شد، تصاویر در تصور ماندند، دری گشوده نشد و کسی نه خندان و نه گریان به درون نیامد. هفده سال پیش. چه انتظار دردناک و سرد و سیاهی. به مهتاب نگاه کرد که چشم به او داشت و درفکربود. آیا او هم به آن شب تیره ی سرد می اندیشید؟
مهتاب تاس ها را برداشت. بزرگ و خنک با گوشه ها و خط های تراش خورده و صاف با نقطه های سیاه درشت. چندبار و چندسال او این تاس ها را براین میدان چوبی ریخته بود و مهره ها را چون اسب هایی خانه به خانه پیش رانده بود. در آن زمستان کسالت بار تاریک، او و پدر چون مهره ها سرگردان این میدان و در میدانی دیگر عادل و … چرا ندیده بود؟ چرا ندانسته بود؟ چرا معنای آن نگاه ها و لبخندها را درنیافته بود؟ مگر باید درمی یافت؟ مگر می توانست معنایی درمیان باشد؟ مگر آن دیگری … و چرا پدر این همه را ندیده بود و درنیافته بود؟
گل پرور برخاست. کوتاه و لاغر و لرزان و پیر به سوی در خانه رفت.
مهتاب نگاهش کرد و دلش سوخت برای او و برای خودش.
گل پرور در را که دولنگه اش برهم بود بازکرد و نگاهی به کوچه انداخت. شب در کوچه راه می رفت و دیوارها را سیاه می کرد. صدای گل پرور در کوچه رها شد.
ـ عنایت…
شب موج برداشت، شکافته شد و صدا ازمیانش گذشت. گل پرور گوش داد. پاسخی نشنید. می دانست بیهوده است اما فکرکرده بود شاید جایی در کوچه مانده باشد. در را روی هم گذاشت. به کنار باغچه آمد و گلی چید، یک اطلسی بنفش همان رنگی که زیبا دوست داشت، که عصرهای همه ی تابستان ها وقتی که از بوی پاشیدن آب بر داغی تن خاک به بادگیر آن سوی طارمی می گریخت، گل پرور برایش می برد اما او باخشم پرپرش می کرد. گل پرور چراغ طارمی را روشن کرد. صدای نیک روش را شنید « برای این که اطلسی هارو بهترببینی جوون ». روی صندلی اش نشست.
ـ فالوده‌ت گرم میشه بابا.
میل نداشت. چیزی راه گلویش را بسته بود. گل را به مهتاب داد و مهتاب تاس ها را روی تخته ریخت. جفت دو. گل پرور تاس ها را برداشت. مهتاب گل اطلسی بنفش را بویید. گل پرور تاس ها را ریخت. جفت دو. دو این سو و دو آن سو. محکومیتی که تاس ها نیز نشان می دادند. او و مهتاب این سو کنار اطلسی ها، درکنار رنگینی و بوی تابستانی شان و آن دو، زیبا و آن دیگری در آن سو درجایی دور از اطلسی ها. و زیبا چه دشمنی ی با اطلسی ها داشت و چه شبیخونی می زد هربار به سرزمین شان.
مهتاب برخاست. گل را در جادکمه ی پیراهن پدر فروکرد و چون مدالی بر سینه اش نشاند.
– میرم ببینم چرا نیومد.
– گل پرور با مهربانی دست او را فشرد. مهتاب به کنار باغچه رفت تا چند شاخه گل برای نیک روش بچیند. گل پرور به بازگشت مهتاب اندیشید که خندان می آید و می گوید که مهمانی غریب برای او رسیده بود و سلمان هم نبود تا پیغام بیاورد و اندیشید که اگر می توانست وجود تلفن و صدای کریه زنگ آن را تاب بیاورد دیگر کسی را به زحمت نمی انداخت و آسان از همه باخبرمی شد، اما نمی توانست. هفده سال بود که نتوانسته بود. از آن روز، در فردای آن شب سیاه سرد سخت که صدای هرزه ی زیبا را غرق در لذتی فاسد از جایی دور به گوش او رساند و او تلفن را چون صدای زیبا، چون سر او، چون تن او به دیوار کوبید و متلاشی کرد دیگر نتوانست دیگر نخواست که صدای لرزان زیبا را چه از لذتی رخوتناک و چه از شرمی هراسناک و با عجز و لابه ای برای بخشش و بازگشت بشنود. زیبا در قلب او مرده و در همان جا به خاک سپرده شده بود.
– در خانه ناگهان چون دهان سیاه شب گشوده شد و سلمان به درون پرتاب شد. دردناک می گریست و تاب آن همه بغض را نمی آورد.
– گل های اطلسی چون بارانی رنگین از دست مهتاب رهاشدند و بر خاک باریدند.
– گل پرور به سلمان نگاه کرد و از پشت دریایی که پیش چشمانش بود نیک روش رادید که مهره هایش را جابه جا کرد و با خنده گفت:
– نوبت توئه جوون، بریز ببینم.